1 00:00:05,240 --> 00:00:08,840 Kwa kuchukua mwango wa uono ambao ni mbali na mawazo ya mababu zetu, 2 00:00:08,920 --> 00:00:13,200 mitambo hii ya kitaalamu, darubini, inafungua njia ya kina na ya 3 00:00:13,280 --> 00:00:17,240 uhakika wa kuelewa asili yetu- René Descartes, 1637 4 00:00:17,760 --> 00:00:22,560 Kwa milenia na milenia binadamu alikuwa akizichunguza anga wakati wa usiku, wakati wa giza totoro. 5 00:00:22,640 --> 00:00:28,320 bila kutambua nyota za galaxi yetu ya Njia ya Nyota (Milk Way galaxy) kama aina nyingine za jua. 6 00:00:28,400 --> 00:00:33,400 au mabilioni ya “galaxi” ambazo huchangia katika Ulimwengu wetu 7 00:00:35,440 --> 00:00:38,800 Au, kwani sisi ni vituo tu katika ulimwengu huu? 8 00:00:38,880 --> 00:00:42,520 Ni hadithi ndefu ya mabilioni 13.7 ya miaka. 9 00:00:42,600 --> 00:00:46,080 Tukiwa na macho yetu kama vifaa vya uchunguzi hatukuwa na njia nyingine ya. 10 00:00:46,160 --> 00:00:50,120 kugundua mifumo ya sayari na jua kati ya nyota zingine au katika kudhihirisha. 11 00:00:50,200 --> 00:00:55,000 kama kuna maisha nje ya ulimwmengu huu 12 00:00:58,080 --> 00:01:00,320 Leo hii tuko katika njia ya kuweka wazi mengi ya 13 00:01:00,400 --> 00:01:03,560 maajabu ya Ulimwengu, tukiishi kaitka muda wa ajabu sana 14 00:01:03,640 --> 00:01:05,960 wa ugunduzi wa kiastronomia 15 00:01:05,960 --> 00:01:08,960 Mimi ni DktJ na nitawaongoza katika maswala ya darubini - 16 00:01:09,040 --> 00:01:11,880 chombo cha ajabu ambacho kilimsaidia binadamu katika kufungua. 17 00:01:11,960 --> 00:01:15,520 mlango wa kuuelewa Ulimwengu. 18 00:01:17,960 --> 00:01:21,880 MACHO ANGANI - Miaka 400 ya Uvumbuzi kwa Darubini 19 00:01:22,200 --> 00:01:26,960 1. Mandhari mpya ya anga 20 00:01:28,960 --> 00:01:32,120 Karne nne zilizopita, yaani mwaka 1609, mtu mmoja alitoka nje 21 00:01:32,240 --> 00:01:34,640 katika mashamba yanayozunguka nyumba yake. 22 00:01:34,720 --> 00:01:39,000 Alielekeza darubini yake duni katika mwezi, sayari na nyota. 23 00:01:39,080 --> 00:01:42,600 Jina lake lilikuwa Galileo Galilei. 24 00:01:44,040 --> 00:01:47,280 Na taaluma ya astronomia ikabadilika kabisa. 25 00:02:07,440 --> 00:02:12,400 Leo, baada ya miaka 400 tangu Galileo aelekeze darubini yake angani 26 00:02:12,640 --> 00:02:18,280 Wanaastronomia wanatumia vioo kabambe katika vilele vya milima kuchunguza anga. 27 00:02:18,360 --> 00:02:23,520 Darubini za redio zinakusanya milio hafifu na minong’ono kutoka anga za mbali. 28 00:02:23,600 --> 00:02:27,680 Wanasayansi wametuma darubini katika anga za mbali 29 00:02:27,760 --> 00:02:31,960 juu ya vurugu za angahewa ya dunia yetu. 30 00:02:33,440 --> 00:02:38,680 na mandahari imekuwa ni yakustaajabisha! 31 00:02:42,960 --> 00:02:46,640 Hata hivyo Galileo, kusema kweli, hakugundua darubini. 32 00:02:46,720 --> 00:02:49,760 Sifa hiyo inaelekwenda kwa Hans Lipperhey 33 00:02:49,840 --> 00:02:53,400 Mdachi ambaye hakuwamashuhuri aliyejishughulisha na utengenezaji wa miwani 34 00:02:53,520 --> 00:02:57,880 Lakini Hans Lipperhey hakuwahi kutumia darubini hiyo katika kuchunguza nyota. 35 00:02:57,960 --> 00:03:00,840 Ila alifikiria kwamba ugunduzi wake huu ungesaidia zaidi. 36 00:03:00,920 --> 00:03:03,640 mabaharia na wanjeshi. 37 00:03:03,800 --> 00:03:07,240 Lipperhey alitoka katika mji mkubwa wa kibiashara ujulikanao kama Middelburg. 38 00:03:07,320 --> 00:03:10,440 katika nchi iliyoshamiri ya Jamhuri ya Udachi 39 00:03:13,960 --> 00:03:18,040 Katika mwaka 1608, Lipperhey aligundua kwamba wakati akiangalia vitu vilivyo mbali kwa 40 00:03:18,120 --> 00:03:24,000 kwa kutumia lensi mbinuo(convex) na lens mbinuko (concave), kitu kinaweza kukuzwa, kama 41 00:03:24,080 --> 00:03:29,640 lensi mbili zinawekwa katika umbali mwafaka kutoka lensi moja hadi nyingine. 42 00:03:29,720 --> 00:03:33,800 Na Darubini ilizaliwa! 43 00:03:33,880 --> 00:03:37,520 Katika Septemba ya 1608, Lipperhey alitangaza ugunduzi wake kwa 44 00:03:37,600 --> 00:03:39,880 Prince Maurits wa Uholanzi 45 00:03:39,960 --> 00:03:42,840 Asingeweza kuchagua wakati muafaka zaidi kwa sababu 46 00:03:42,920 --> 00:03:45,880 wakati huo Uholanzi walikuwa katika migombano. 47 00:03:45,960 --> 00:03:49,320 ya vita vya miaka 80 na Hispania 48 00:03:55,320 --> 00:03:59,080 Darubini mpya hii ya kujasusi ilikuwa na uwezo wa kukuza vitu na kuonyesha. 49 00:03:59,160 --> 00:04:02,280 meli za maadui yaliyo mbali mno kuonekana. 50 00:04:02,360 --> 00:04:04,360 na macho pekee. 51 00:04:04,440 --> 00:04:07,440 Ugunduzi wenye faida sana! 52 00:04:07,560 --> 00:04:12,000 Hata hivyo serikali ya Udachi haikutambua ugunduzi wa Lipperhey na haikumpa haki milki kwa ugunduzi wa darubini. 53 00:04:12,080 --> 00:04:15,400 Sababu yake ni kwamba wafanyabiashara wengine walidai kuwa ndio walioigundua. 54 00:04:15,520 --> 00:04:19,200 hasa mshindani wa Lipperhey, Sacharias Jensen. 55 00:04:19,280 --> 00:04:21,520 Ugomvi huo haujamalizika hadi leo. 56 00:04:21,600 --> 00:04:27,920 Mpaka leo hii suala la ugunduzi wa darubini limebaki kitendawili. 57 00:04:28,920 --> 00:04:32,720 Mwnaastronomia mtaliano, Galileo Galilei, muasisi wa fizikia ya kisasa 58 00:04:32,800 --> 00:04:37,640 alisikia kuhusu ugunduzi wa darubini akaamua kutengeneza darubini yake mwenyewe. 59 00:04:38,320 --> 00:04:42,360 Miezi kumi hivi iliyopita, habari zilivuma kwamba 60 00:04:42,440 --> 00:04:48,200 M- Fleming ametengeneza kioo cha kijasusi (spy glass) ambacho kingetumika kuchunguza vitu. 61 00:04:48,280 --> 00:04:52,960 hata vikiwa mbali na macho ya mwangaliaji viliweza 62 00:04:53,040 --> 00:04:56,120 kuoneka kana kwamba viko karibu 63 00:04:56,520 --> 00:04:59,440 Galileo alikuwa mwanasayansi mashuhuri wa muda wake. 64 00:04:59,560 --> 00:05:02,600 Pia alikuwa akiunga mkono na kutetea mtazamo mpya wa kidunia uliokuwa ukiwakilishwa. 65 00:05:02,680 --> 00:05:06,160 na mwanaastronomia Nicolaus Copernicus (kutoka Polandi) ambaye apendekeza kwamba . 66 00:05:06,240 --> 00:05:10,440 Dunia inazunguka Jua na sio Jua kuzunguka Dunia. 67 00:05:11,560 --> 00:05:14,240 Akiegemeza hoja zake katika aliyoyasikia kushusu darubini ya Kidachi, Galileo 68 00:05:14,320 --> 00:05:16,600 alitengeneza darubini zake mwenyewe. 69 00:05:16,680 --> 00:05:19,160 Zilikuwa za hali ya juu zaidi. 70 00:05:20,560 --> 00:05:25,320 Mwishoni, bila kujali kiasi cha kazi na gharama, nikafanikiwa. 71 00:05:25,400 --> 00:05:29,680 kujitengenzea darubini ya hali ya juu sana kiasi kwamba. 72 00:05:29,760 --> 00:05:33,920 vitu vikiangaliwa katika darubini vilionekana karibu mara elfu moja. 73 00:05:33,960 --> 00:05:38,840 kubwa kuliko vilivyoonekana kwaida kwa macho tu. 74 00:05:39,720 --> 00:05:43,640 Sasa ulikuwa ni muda wa kuelekeza darubini yake angani. 75 00:05:45,920 --> 00:05:49,680 Nimeelekea kuwa na maoni na kuamini kuwa sura. 76 00:05:49,800 --> 00:05:53,520 ya mwezi siyo bapa na si mviringo hasa 77 00:05:53,760 --> 00:05:57,440 kama kinavyoaminiwa na wanafalsafa wengi 78 00:05:57,560 --> 00:06:01,720 lakini kina vinundu na ni kacha iliyojaa mashimo na miinuko. 79 00:06:01,800 --> 00:06:06,240 siyo tofauti na ilivyo hapa Duniani. 80 00:06:11,640 --> 00:06:15,320 Mandhari yenye mashimo, milima na mabonde. 81 00:06:15,400 --> 00:06:18,320 Duniya kama ya kwetu! 82 00:06:19,600 --> 00:06:24,040 Baada ya wiki chache, mnamo Januari 1610, Galileo aliangalia Mshtarii (Shumbula) 83 00:06:24,120 --> 00:06:28,600 Jirani na sayari hiyo aliona ncha nne za mwanga zilizobadilisha. 84 00:06:28,720 --> 00:06:32,960 nafasi zake usiku hadi usiku pamoja na Mshtarii 85 00:06:33,040 --> 00:06:37,920 Ilikuwa kama minenguo ya pole pole ya vimwezi vinavyozunguka sayari hiyo. 86 00:06:37,960 --> 00:06:40,760 Ncha hizi nne za mawanga zilikujakujulikana kama. 87 00:06:40,840 --> 00:06:43,600 Miezi ya Galileo ya Mshtarii. 88 00:06:43,720 --> 00:06:46,240 Je, Galileo aligundua nini zaidi? 89 00:06:46,320 --> 00:06:48,400 Awamu za Zuhura! 90 00:06:48,560 --> 00:06:51,920 Kama vile ya mwezi, sura ya Zuhura inaongezeka na kupungua kutoka hilali kwenda. 91 00:06:51,960 --> 00:06:54,200 mwezi mpevu na kurejea tena kila mwezi. 92 00:06:54,280 --> 00:06:58,600 Viungo vya ajabu pande mbili ya sayari ya Zohari. 93 00:06:58,720 --> 00:07:01,160 Madoa meusi katika sura ya Jua. 94 00:07:01,280 --> 00:07:03,440 Na kama kawaida nyota nyingi. 95 00:07:03,560 --> 00:07:06,400 Kwa maelfu na hata mamilioni 96 00:07:06,520 --> 00:07:09,320 kila moja ikiwa imefifia kiasi ambacho haziwezi kuonekana kwa macho pekee. 97 00:07:09,440 --> 00:07:13,920 Ilikuwa kama kwamba wanadamu ghafla wametupilia mbali upofu wao. 98 00:07:13,960 --> 00:07:18,000 Ulimwengu wote unasubiriwa kugunduliwa 99 00:07:23,440 --> 00:07:27,760 Habari za ungunduzi wa darubini zilienea ulaya kama moto pori 100 00:07:27,880 --> 00:07:32,080 Kutoka Prague, katika enzi ya Mfalme Rudolph II, Johannes Kepler . 101 00:07:32,200 --> 00:07:34,800 Aliboresha darubini hiyo. 102 00:07:34,880 --> 00:07:38,840 Huko Antwerp, mchoraji ramani Michael Van Langren alichora. 103 00:07:38,960 --> 00:07:41,920 ramani za kwanza za kuaminika ya sura ya Mwezi, ikionyesha taswira yake alivyoamini ilivyo 104 00:07:41,960 --> 00:07:44,400 ikiwa na makotinenti na mabahari 105 00:07:44,560 --> 00:07:49,680 Na Johannes Hevelius, mfanyabiashara tajiri wa Poland alijenga 106 00:07:49,760 --> 00:07:53,200 Darubini kubwa katika kituo cha kuangalia nyota iliyopo Danzig 107 00:07:53,280 --> 00:07:57,880 Kituo hiki kilikuwa kikubwa sana kiasi cha kuenea mapaa ya majengo matatu. 108 00:07:59,200 --> 00:08:02,240 Lakini vyombo bora zaidi vya wakati huo viliundwa . 109 00:08:02,320 --> 00:08:05,360 na Christian Huygenes huko Uholanzi 110 00:08:05,440 --> 00:08:11,080 Mwaka 1655, Huygens aligundua mwezi wa Titan ambao ni mwezi mkubwa kuliko zote katika sayari ya Zohari. 111 00:08:11,160 --> 00:08:15,160 Baada ya miaka michache aligundua mfumo wa pete za Zohari 112 00:08:15,240 --> 00:08:20,320 ambazo Galileo hakuweza kuzielewa kabisa. 113 00:08:20,400 --> 00:08:24,640 Mwisho, Huygens aliona alama nyeusi na mng’aro 114 00:08:24,720 --> 00:08:27,360 wa barafu katika ncha za kaskazini na kusini mwa sayari ya Meriki. 115 00:08:27,440 --> 00:08:31,080 Je, kuna uwezekano wa kuwa na maisha katika sayari hii ya mbali na ya kiajinabi? 116 00:08:31,160 --> 00:08:35,240 Swali hili linawashughulisha na wanaastronomia hadi leo. 117 00:08:35,920 --> 00:08:39,520 Darubini za kwanza zilikuwa darubini ambazo zilitumia . 118 00:08:39,600 --> 00:08:42,680 lenzi kwa ajili ya kukusanya pamoja mwanga wa nyota. 119 00:08:42,760 --> 00:08:45,440 Baadae lenzi hizo zilibadilishwa na zile zakutumia vioo 120 00:08:45,560 --> 00:08:49,080 Hizi darubini za kuakisi mwanga zilitengenezwa na Niccolo Zucchi 121 00:08:49,160 --> 00:08:52,000 na baadae kuboreshwa na Isaac Newton 122 00:08:52,080 --> 00:08:55,760 Sasa, katika karne ya 18 ni moja ya kioo kikubwa kupita vyote Duniani . 123 00:08:55,840 --> 00:08:59,600 ambavyo vilitengenezwa na William Herschel, mwanamuziki aliyegeuka kuwa mwanaastronomia 124 00:08:59,680 --> 00:09:02,520 ambaye alifanya kazi na dada yake Caroline 125 00:09:02,600 --> 00:09:06,200 Nyumbani kwao Bath huko Uingereza wataalamu kakika familia ya Herschel waliweka chuma iliyoyeyushwa 126 00:09:06,280 --> 00:09:09,880 Katika muundo maalum, na ilipopoa 127 00:09:09,960 --> 00:09:15,440 walisugua uso wa chuma hadi kun’garisha kiais cha kuakisi mwanga wa nyota. 128 00:09:15,560 --> 00:09:20,320 katika maisha yake yote Herschel aliunda zaidi ya darubini 400 129 00:09:24,520 --> 00:09:28,360 Kubwa kuliko zote ilikuwa kubwa sana kiasi kwamba alihitaji wafanyakazi zaidi ya wane 130 00:09:28,440 --> 00:09:31,600 kuzungusha kamba, magurudumu na nyenzo zote . 131 00:09:31,680 --> 00:09:36,000 zilizohitajiwa kufuatilia mwendo wa nyota katika anga wakati wa usiku. 132 00:09:36,080 --> 00:09:39,440 ambao kwa uhakika husababishwa na mzunguko wa dunia. 133 00:09:39,560 --> 00:09:43,080 Sasa Herschel alikuwa kama mpima ardhi, alizipitia anga na. 134 00:09:43,160 --> 00:09:46,720 kuorodhesha mamia ya mawingu katika anga za mbali na nyota mapacha. 135 00:09:46,800 --> 00:09:50,280 Pia aligundua kwamba Njia ya Nyota (the Milky wWy) lazima ni bapa kama sahani 136 00:09:50,360 --> 00:09:54,120 Na hata alipima mwendo wa mfumo wetu wa sayari na nyota kwa katika hiyo sahani ya Njia ya Nyota 137 00:09:54,200 --> 00:09:58,840 kwa kuangalia mwendo wa wiano wa nyota na sayari. 138 00:09:58,920 --> 00:10:06,360 Halafu tarehe 13 Machi, 1781 aligundua sayari mpya - Uranus 139 00:10:06,440 --> 00:10:10,680 Hii ilikuwa miaka 200 kabla ya kurusha chombo cha anga cha NASA Voyager 2. 140 00:10:10,760 --> 00:10:15,880 ambacho kiliwawezesha wanaastronomia kuchunguza kwa karibu dunia hiyo iliyo mbali sana na yetu. 141 00:10:16,800 --> 00:10:21,240 katika nchi nzuri na yenye rtuba katikati ya Ireland, William Parsons. 142 00:10:21,320 --> 00:10:26,560 mfalme wa tatu wa Rosse, alitengeneza darubini kubwa kuliko zote ya karne ya 19. 143 00:10:26,640 --> 00:10:30,560 Darubini hii kuwa iliyokuwa na kioo cha chuma yenye ukubwa mkubwa wa mita 1.8 kwa upana, Darubini hiyo. 144 00:10:30,640 --> 00:10:35,240 ilijulikana kama “The Leviathan of Parsonstown” 145 00:10:35,320 --> 00:10:39,320 Usiku nadra zizizo na mawingu na mwezi angani, Earl alikaa na darubini 146 00:10:39,440 --> 00:10:44,400 na kuvinjari anga za mbali katika Ulimwengu wetu. 147 00:10:45,280 --> 00:10:50,160 Kwenye Wingu la Orion – sasa ijulikanayo kama kizazi cha nyota 148 00:10:50,280 --> 00:10:55,920 Na kwenda kwenye maajabu ya Wingu la Kaa, mabaki ya mlipuko wa nyota (Supernova) 149 00:10:55,960 --> 00:10:57,920 Na Wingu la Mzunguko? 150 00:10:57,960 --> 00:11:02,560 Lord Rosse alikuwa wa kwanza kutambua umbo hilo. 151 00:11:02,640 --> 00:11:08,400 Glaxi kama ya kwetu yenye mawingu na vumbi jeusi na gesi inayo ng’aa 152 00:11:08,520 --> 00:11:12,400 mabilioni ya nyota na huwezi kujua – 153 00:11:12,520 --> 00:11:16,560 sayari kama yetu ya Dunia. 154 00:11:18,920 --> 00:11:24,920 Darubini imekuwa ni chombo chetu cha kuvumbua Ulimwengu wetu. 155 00:11:29,720 --> 00:11:34,080 2. Kubwa ni Bora 156 00:11:36,080 --> 00:11:38,480 Usiku macho yako, hujifiti kwenye kiza 157 00:11:38,560 --> 00:11:42,640 Kiini cha jicho lako hutoa hutanuka kuruhusu mwanga zaidi kuingia machoni mwako 158 00:11:42,720 --> 00:11:47,880 Matokeo yake, unaweza kuona vitu vilivyofifia na nyota dhaifu 159 00:11:47,960 --> 00:11:51,720 Sasa fikiria ungekuwa na viini vya macho venye upana wa mita moja 160 00:11:51,800 --> 00:11:55,960 Ungeonekana mtu wa ajabu lakini pia ungekuwa na uwezo wa kuona usio wa kawaida 161 00:11:56,000 --> 00:11:59,400 Na hiyo ndiyo darubini zinavyokufanyieni 162 00:12:01,880 --> 00:12:04,640 Darubini ni kama mrija mkubwa 163 00:12:04,720 --> 00:12:10,240 Lenzi yake kuu au kioo hukusanya mwanga wa nyota na kuuelekeza wote machoni mwako 164 00:12:13,080 --> 00:12:17,800 Lenzi au kioo cha darubini zikiwa kubwa, mwanga hafifu zaidi utakavyoweza kuona 165 00:12:17,880 --> 00:12:20,720 Hivyo kimo, kwa kweli, ndicho kila kitu 166 00:12:20,800 --> 00:12:23,400 Lakini ni ukubwa upi unaoweza kutengenezea darubini? 167 00:12:23,480 --> 00:12:26,400 Naam, bila shaka si kubwa sana kama ikiwa ni kielekezi mwanga 168 00:12:29,480 --> 00:12:32,720 Mwanga wa nyota lazima upitie kwenye lenzi kuu 169 00:12:32,800 --> 00:12:36,080 Na hivyo unaweza kuishikilia kwenye ncha zake 170 00:12:36,160 --> 00:12:41,880 Lakini sasa ukizifanya lenzi kuwa kubwa mno itakuwa nzito mno na itaanza kuharibika sura kutokana na uzito wake. 171 00:12:41,960 --> 00:12:45,640 Hiyo ina maana kwamba taswira itaharibika 172 00:12:47,400 --> 00:12:54,320 Kielekezi kikuu katika historia kilimalizika 1897 kwenye Kituo cha Yerkes nnje ya Chicago 173 00:12:54,400 --> 00:12:57,480 Lenzi yake kuu ilikuwa kiasi cha zaidi ya mita moja mbele 174 00:12:57,560 --> 00:13:02,080 Lakini kijisilinda chake lilikuwa kirefu cha kushangaza, mita18 urefu 175 00:13:02,160 --> 00:13:08,720 Ilipokamilishwa darubini ya Yerkes, watengenezaji wa darubini-elekezi walikwisha fikia kikomo chao 176 00:13:08,800 --> 00:13:10,880 Unahitaji darubini kubwa zaidi? 177 00:13:10,960 --> 00:13:12,800 Fikiria vioo. 178 00:13:17,080 --> 00:13:23,080 Katika darubini rejeshi, mwanga huakisiwa na kioo badala ya kupenya kwenye lenzi 179 00:13:23,160 --> 00:13:29,400 Kwa maana kwamba unaweza kukifanya kioo kuwa chembamba zaidi kuliko lenzi na kuweza kukishikilia kutoka nyuma 180 00:13:29,480 --> 00:13:34,640 Matokeo ni kwamba unaweza kujenga vioo vikubwa zaidi kuliko lenzi 181 00:13:35,640 --> 00:13:39,720 Vioo vikubwa vilifika Califonia kusini karne moja iliyopita 182 00:13:39,800 --> 00:13:44,880 Wakati huo, Mlima Wilson, kilikuwa ni kilele cha juu katika uwanda wa Milima ya San Gabriel 183 00:13:44,960 --> 00:13:49,080 Anga ilikuw safi bila mawingu na nyakati za usiku wa kiza kilikuwa kamili. 184 00:13:49,160 --> 00:13:53,640 Hapa George Ellery Hale, kwanza alijenga darubini ya mita 1.5 185 00:13:53,720 --> 00:13:58,400 Ndogo zaidi kuliko ilie ya kongwe Bwana Rosse, ambayo ilikuwa ya ubora mzuri zaidi 186 00:13:58,480 --> 00:14:02,160 Na ilikuwa pahala pazuri zaidi pia 187 00:14:02,240 --> 00:14:07,640 Hale alizungumza na mfanyibiashara mwenyeji John Hooker kuhusu gharama za ujenzi wa chombo cha mita 2.5 188 00:14:07,720 --> 00:14:12,560 Tani za kioo na chuma kilichonyooshwa vilikusanya juu ya Mlima Wilson 189 00:14:12,640 --> 00:14:16,000 Darubini ya hooker ilikamilishwa mwaka 1917 190 00:14:16,080 --> 00:14:20,240 Itabakia kuwa ndiyo kubwa kuliko zote duniani kwa miaka 30 191 00:14:20,320 --> 00:14:25,400 Kipande kikubwa cha zana ya kivita ya kianga, tayari kwa kuushambulia Ulimwengu 192 00:14:28,480 --> 00:14:31,080 Na mashambulio, ilifanya. 193 00:14:31,160 --> 00:14:34,240 Pamoja na ukubwa wa ajabu wa darubini hii mpya, nacho kikaleta 194 00:14:34,280 --> 00:14:37,240 mabadiliko/mageuzi ya namna ishara ilivyoonekana 195 00:14:37,280 --> 00:14:40,800 Wanaastronomia hawakuhitaji kuendelea kuchungulia ndani ya jicho la hilo dude jipya 196 00:14:40,880 --> 00:14:45,960 Badala yake, mwanga ulikusanywa kwenye sahani za picha kwa masaa kadhaa wa kadhaa. 197 00:14:46,000 --> 00:14:50,800 Hakukuwako yeyote kabla aliyechungulia kwenye anga 198 00:14:50,880 --> 00:14:55,160 Mawingu katika anga ya juu umbo la hesi ilionekana kung’ara na nyota nyingi 199 00:14:55,240 --> 00:14:59,560 Zinaweza kuwa mifumo ya nyota ziangukazo kama Njia ya Nyota (Miliky Way) yetu? 200 00:14:59,640 --> 00:15:03,800 Katika Nebula ya Andromeda, Edwin Hubble aligundua aina maalum ya nyota 201 00:15:03,880 --> 00:15:07,400 ambayo hubadilisha nuru yake kwa usahihi wa ki-saa 202 00:15:07,480 --> 00:15:11,720 Kutokana na umakinifu wake, Hubble aliweza kukadiria umbali wa kwenda Andromeda. 203 00:15:11,800 --> 00:15:15,960 Karibuni miaka milioni ya mwendo mwanga 204 00:15:16,080 --> 00:15:22,720 Nebula ya kihesi, kama Andromeda, ni wazi zilikuwa galaksi binafsi kwa namna yao 205 00:15:24,480 --> 00:15:27,320 Lakini hiyo hakikuwa ndicho kitu pekee cha ajabu 206 00:15:27,400 --> 00:15:32,000 Galaksi nyingi ya hizi zilionekana zikiahama kutawanyika kutoka galksi yetu ya Njia ya Nyota 207 00:15:32,080 --> 00:15:37,640 Juu ya Mlima Wilson, Hubble aligundua kwamba galaksi za karibuni zilikuwa zikituondoka kwa kasi ndogo 208 00:15:37,640 --> 00:15:42,480 wakati, zile galaksi za mbali zilikuwa zikitukimbia kwa kasi kubwa 209 00:15:42,560 --> 00:15:43,720 Mwisho wake? 210 00:15:43,800 --> 00:15:46,560 Ulimwengu ulikuwa ukipanuka. 211 00:15:46,640 --> 00:15:53,400 Darubini ya Hooker iliwapa wanasayansi ugunduzi mkubwa wa kistronomia katika karne ya 20. 212 00:15:56,080 --> 00:16:00,640 Tukitoa shukrani kwa darubini, tumeweza kufuatilia historia ya Ulimwengu 213 00:16:00,720 --> 00:16:04,880 Chini kidogo ya miaka bilioni 14 iliyopita, Ulimwengu ulianza 214 00:16:04,960 --> 00:16:09,240 baada ya kishido kikubwa cha muda na pahala, kitu, nishati, na kuitwa 215 00:16:09,280 --> 00:16:11,560 Mshindo Mkubwa (Big Bang) 216 00:16:11,640 --> 00:16:17,480 Vijiwimbi vidogo sana vya nishati vilikuwa vikawa vijieneo vizito katika mchanganyiko wa mwanzo 217 00:16:17,560 --> 00:16:20,160 Kutokana na hivi, galaksi zikajikunja/zikasinyaa 218 00:16:20,240 --> 00:16:23,800 Aina nzuri mno kwa vipimo na maumbo 219 00:16:26,560 --> 00:16:30,400 Mchanganyiko wa kinyuklia ndani ya mihimili ya nyota ulizalisha/ulisababisha atom mpya 220 00:16:30,480 --> 00:16:34,880 Kaboni, oksijeni, chuma, dhahabu 221 00:16:34,960 --> 00:16:39,640 Mipasuko ya nova za hali ya juu kabisa zilizirudisha sehemu hizi nzito angani 222 00:16:39,720 --> 00:16:43,080 Malighafi kwa kuundia nyota mpya 223 00:16:43,160 --> 00:16:44,800 Na sayari! 224 00:16:46,880 --> 00:16:54,880 Siku moja, pahala fulani, kwa namna fulani, molikuli sahali zilijibadili na kuwa molikuli makhuluku na kubadilika kuwa viumbe hai 225 00:16:54,960 --> 00:17:00,560 Maisha ni maajabu mamoja katika Ulimwengu unaobadilika daima 226 00:17:00,640 --> 00:17:02,880 Sisi ni vumbi-nyota 227 00:17:02,960 --> 00:17:07,000 Ni uoni mkuwa na hadidhi ndefu 228 00:17:07,080 --> 00:17:11,160 Imeletwa kwetu kupitia umakinifu wa darubini 229 00:17:11,240 --> 00:17:15,640 Fikiria, bila ya darubinia tungejua kuhusu sayari sita tu 230 00:17:15,720 --> 00:17:18,160 mojawapo mwezi, na nyota maelefu machache 231 00:17:18,240 --> 00:17:22,400 Astronomia ungebakia kwenye uchanga wake 232 00:17:23,640 --> 00:17:27,480 Kama wa mali zilizozikwa, matawi ya Ulimwengu yametuelekeza kwenye. 233 00:17:27,560 --> 00:17:30,000 ya kihatarihatari tangu zama za mbali/zamani sana 234 00:17:30,080 --> 00:17:35,480 Watawala wa siasa na viwanda, sawa sawa na wanasayansi. 235 00:17:35,560 --> 00:17:40,240 wamesikia mvuto wa anga, na kupitia mahitaji 236 00:17:40,280 --> 00:17:45,400 kwa njia tendezi, eneo la uguduzi limepanuka kwa haraka 237 00:17:59,800 --> 00:18:02,640 George Ellery Hale alikuwa na ndoto moja ya mwisho: 238 00:18:02,720 --> 00:18:06,960 Kujenga darubini mara mbili kwa ukubwa kama kilivyo kishikizi cha rekodi ya mwanzo 239 00:18:07,000 --> 00:18:10,880 Kutana na ajuza wa utabiri wa karne ya 20 240 00:18:10,960 --> 00:18:15,880 Mita tano za telelskopu ya Hale kwenye Mlima Palomar. 241 00:18:15,960 --> 00:18:20,560 Zaidi ya tani 500 ya uzito wa mwendo, lakini bado uko sawa sawa kiusahihi kabisa 242 00:18:20,640 --> 00:18:24,640 Kwamba inatembea kwa madaha mfano wa mshindo wa dansa wa kike 243 00:18:24,720 --> 00:18:30,240 Kioo chake cha tani 40 kinaonesha nyota mara milioni 40 hafifu kuliko jicho liwezavyo kuona 244 00:18:30,280 --> 00:18:35,240 Ilimamalizika 1948, darubini ya Hale ilitoa maoni ya kipekee juu ya sayari 245 00:18:35,280 --> 00:18:38,800 vikundi/vifungu vya nyota, nebula na galaksi 246 00:18:41,080 --> 00:18:44,960 Sayari kubwa ya Mshtarii, na miezi yake mingi 247 00:18:45,080 --> 00:18:49,080 Wingu la Moto unaostaajabisha 248 00:18:49,160 --> 00:18:54,240 Vishirizi hafifu vya gesi ndani ya Wingu la Orion 249 00:18:59,880 --> 00:19:02,080 Lakini tungeweza kwenda zaidi bado? 250 00:19:02,160 --> 00:19:06,240 Naam, wanaanga wa Soviet walijaribu katika miaka ya mwisho ya 1970 251 00:19:06,280 --> 00:19:10,640 Juu ya milima ya Cancasus, walijenga teleskopu ya Bolshoi Azimutalnyi 252 00:19:10,720 --> 00:19:14,880 wakiwana kioo cha msingi cha upana ya mita sita 253 00:19:14,960 --> 00:19:17,640 Lakini haikufikia vile ilivyotarajiwa 254 00:19:17,720 --> 00:19:21,720 Ilikuwa kubwa mno, ghali mno na ngumu mno 255 00:19:21,800 --> 00:19:24,960 Je watengenezaji wa darubini walilazimika kukata tamaa wakati huo? 256 00:19:25,080 --> 00:19:28,480 Je walilazimika kuzika ndoto zao juu ya vyombo vikubwa zaidi? 257 00:19:28,560 --> 00:19:31,960 Je, historia ya darubini ilikoma kabla ya wakati? 258 00:19:32,080 --> 00:19:33,400 Hapana, sivyo 259 00:19:33,480 --> 00:19:36,480 Leo tuna teleskopu ya mita 10 inayotumika 260 00:19:36,560 --> 00:19:39,160 Na kubwa zaidi zimo katika mipango 261 00:19:39,240 --> 00:19:40,720 Utatuzi ulikuwa upi? 262 00:19:40,800 --> 00:19:42,640 Tekinolojia mpya. 263 00:19:44,000 --> 00:19:48,760 3. Kuoplewa na Teknolojia 264 00:19:48,960 --> 00:19:52,800 Kama ilivyo kwa magari ya kisasa kutoendelea kuonekana kama yale ya modeli za zamani kama vile Ford T, hivyo ni 265 00:19:52,880 --> 00:19:56,280 darubini za kisasa ni tofauti kabisa na zile za tangulizi zao za jadi. 266 00:19:56,360 --> 00:19:58,680 kama vile darubini meta tano ya Hale. 267 00:19:58,760 --> 00:20:01,880 Kwa kuanzia, mshikio wake ni mdogo zaidi. 268 00:20:01,960 --> 00:20:05,840 Muundo wa mshikio wake ni wa kizamani ni ule wa kiikweta ambamo mhimili mmoja 269 00:20:05,920 --> 00:20:09,720 kwa kawaida inaundwa sambamba na mihimili ya mzunguko wa dunia. 270 00:20:09,800 --> 00:20:13,480 Ili kuwa sambamba na mwendo wa anga, darubini kwa kawaida 271 00:20:13,560 --> 00:20:18,200 inazunguka katika mhimili huu kwa mwendo kasi uleule ambao dunia inajizunguka. 272 00:20:18,280 --> 00:20:21,160 Rahisi, lakini yenye kuhitaji nafasi. 273 00:20:21,240 --> 00:20:26,040 Miundo ya kisasa ya “mwinuko.uelekeo” ni ndogo zaidi. 274 00:20:26,080 --> 00:20:30,440 Kwa mshikio kama ule, darubini inalengwa kama mzinga. 275 00:20:30,480 --> 00:20:35,240 Kawaida mtu anachagua uelekeo, na anachagua mwinuko, na yuko tayari kuanza. 276 00:20:35,320 --> 00:20:38,640 Tatizo ni kwenda sambamba na mwendo wa anga. 277 00:20:38,720 --> 00:20:44,240 Darubini zinatakiwa kuzunguka katika mihimili yote miwili, na kwa miendo ya kasi tofauti 278 00:20:44,320 --> 00:20:50,720 Kimsingi hili linawezekana pale tu darubini zinapodhibitiwa na kompyuta. 279 00:20:50,800 --> 00:20:52,840 Mshikio mdogo ni rahisi kujenga. 280 00:20:52,920 --> 00:20:57,520 Zaidi ya hayo, inaweza kukaa kwenye kuba ndogo ambayo inapunguza gharama zaidi 281 00:20:57,600 --> 00:21:00,320 na inaongeza ubora wa picha. 282 00:21:00,400 --> 00:21:03,800 kwa mfano, chukua darubini pacha za Keck huko Hawaii. 283 00:21:03,880 --> 00:21:06,600 Ingawaje vioo vyake vya meta 10 ni vikubwa mara mbili kwa ukubwa kama kimoja 284 00:21:06,680 --> 00:21:10,440 cha darubini ya Hale, hata hivyo zinakaa kwenye makuba madogo 285 00:21:10,520 --> 00:21:13,240 Kuliko ile iliyoko kwenye Mlima wa Palomar. 286 00:21:15,080 --> 00:21:17,440 Vioo vya darubini vimebadilika pia. 287 00:21:17,520 --> 00:21:19,120 Vilikuwa vinene na vizito. 288 00:21:19,200 --> 00:21:21,840 Sasa ni vyembamba na vyepesi 289 00:21:21,920 --> 00:21:26,800 Maganda ya kioo ambayo yanaweza kuwa meta kadhaa kwa upana yanatengenezwa oveni zinazozunguka. 290 00:21:26,880 --> 00:21:30,320 Na bado ni vyembamba kuliko sentimeta 20 kwa unene 291 00:21:30,400 --> 00:21:32,960 Muundo wake unasaidia kukinga kioo chembamba hicho. 292 00:21:33,080 --> 00:21:35,200 kutopasuka kutokana na uzito wake chenyewe. 293 00:21:35,280 --> 00:21:39,120 Kompyuta inadhibiti pistoni na aktoata na hii inasaidia kukiweka kioo hiki 294 00:21:39,200 --> 00:21:40,840 katika umbo kamili ipasavyo. 295 00:21:43,400 --> 00:21:45,520 Mfumo huu unaitwa stadi tendaji ya mwanga (active optics). 296 00:21:45,600 --> 00:21:49,840 Wazo ni kufidia na kusahihisha ugeuzi wowote wa kioo kikuu 297 00:21:49,920 --> 00:21:54,560 Unaosababishwa na nguvu ya uvutano wa gravity, upepo au mabadiliko ya joto. 298 00:21:54,640 --> 00:21:58,240 Sasa, kioo chembamba pia kina uzito mdogo zaidi. 299 00:21:58,320 --> 00:22:01,440 Hii ina maana kwamba muundo wake wote unaokisaidia, ikijumuisha mshikio wake 300 00:22:01,560 --> 00:22:03,440 –ziaweza pia kuwa kisawazishi cha kutosha na chepesi. 301 00:22:03,520 --> 00:22:05,560 Na bei nafuu! 302 00:22:05,640 --> 00:22:08,360 Sasa hapa kuna Darubini ya teknolojia mpya ya meta 3.6 303 00:22:08,440 --> 00:22:11,760 –iliyojengwa na wataalamu wa anga wa Ulaya mwishoni mwa miaka ya 1980. 304 00:22:11,840 --> 00:22:14,840 Ilitumika kama kisehemu cha majaribio kwa teknolojia mpya nyingi 305 00:22:14,920 --> 00:22:16,120 katika kuunda darubini. 306 00:22:16,200 --> 00:22:20,960 Na hata eneo lake halina chochote kinachofanana na majengo makubwa ya darubini ya kizamani. 307 00:22:21,080 --> 00:22:24,240 Teknolojia mpya ya darubini ilikuwa ya mafanikio makubwa. 308 00:22:24,320 --> 00:22:27,280 Ulikuwa ni wakati wa kupita kikwazo cha meta sita. 309 00:22:27,600 --> 00:22:31,400 Kituo cha Mauna Kea kipo kwenye sehemu ya juu kabisa katika bahari ya Pasifiki. 310 00:22:31,480 --> 00:22:34,960 meta 4200 kutoka usawa wa bahari. 311 00:22:36,960 --> 00:22:41,120 Kwenye fukwe za Hawaii, watalii wanafurahia jua na mapovu ya mawimbi ya maji. 312 00:22:41,200 --> 00:22:44,520 Lakini juu zaidi yake wataalamu wa anga wanakumbana na baridi ya kukatisha tama. 313 00:22:44,600 --> 00:22:51,160 na mwinuko kutokidhi katika hamasa ya kuchunguza siri za ulimwengu. 314 00:22:51,240 --> 00:22:54,120 Darubini ya keki ni miongoni mwa darubini kubwa ulimwenguni. 315 00:22:54,200 --> 00:22:59,120 Vioo vyake vinapenya meta 10, na ni vyembamba. 316 00:22:59,200 --> 00:23:04,040 Imetiwa kwa vigae kama sakafu ya maliwatoni,vina visehemu 36 vya pembe sita 317 00:23:04,120 --> 00:23:07,480 kila kimoja kinadhibitiwa kwa utaratibu wa nano meta (sehemu ya milionimoja ya sentimeta). 318 00:23:07,560 --> 00:23:11,200 Haya ni majitu hasa, yakiwa yamejifunga kuchunguza anga 319 00:23:11,280 --> 00:23:14,120 Ukuu wa sayansi. 320 00:23:14,200 --> 00:23:16,600 Utusiutusi kwenye Mauna Kea. 321 00:23:16,680 --> 00:23:21,720 Darubini za Kek huanza kuchukua picha kutoka sehumu za mbali za Ulimwengu wetu. 322 00:23:21,800 --> 00:23:24,520 Vioo vyake pacha vimeungana na kuifanya kuwa kubwa ya kufaa 323 00:23:24,600 --> 00:23:27,440 kuliko darubini zote za mwanzo. 324 00:23:27,520 --> 00:23:30,360 Kitu gani kitanaswa usiku wa leo? 325 00:23:34,680 --> 00:23:39,520 Jozi ya kundi la nyota (galaksi) zinazogongana, mabilioni ya miaka ya mwanga iliyopita? 326 00:23:39,600 --> 00:23:45,320 Nyota inayokufa, inazovuta pumzi yake ya mwisho kwenye sayari ya nyota nyingi za mbali sana? 327 00:23:45,400 --> 00:23:51,040 Au inaweza kuwa sayari katika jua lingine ambayo inaweza kuhifadhi maisha? 328 00:23:51,120 --> 00:23:55,920 Huko Cerro Parna Katika jangwa la Atacama nchini Chile – sehemu ya ukame kabisa ulimwenguni. 329 00:23:55,960 --> 00:24:00,040 tunagundua kwa mbali mashine ya anga kubwa ambayo haijawahi kutengenezwa. 330 00:24:00,120 --> 00:24:03,560 Darubini Kubwa Sana ya Ulaya(European Very Large Telescope VLT) 331 00:24:16,200 --> 00:24:19,520 VLT kwa hakika ni darubini nne katika moja. 332 00:24:19,600 --> 00:24:22,760 Kila moja ina kioo cha meta 8.2 333 00:24:22,840 --> 00:24:24,120 Antu 334 00:24:24,200 --> 00:24:25,240 Kueyen 335 00:24:25,320 --> 00:24:26,320 Melipal 336 00:24:26,400 --> 00:24:27,760 Yepun 337 00:24:27,840 --> 00:24:33,440 Majina ya wenyeji wa Mapuche kwa jua, mwezi Msalaba wa Kaskazini na Venus. 338 00:24:33,520 --> 00:24:37,800 Vioo vikubwa vilitengenezwa Ujerumani, vikang’arishwa Ufaransa, vikasafirishwa Chile 339 00:24:37,880 --> 00:24:41,240 na kisha taratibu vikasafirishwa kuvuka jangwa. 340 00:24:41,320 --> 00:24:44,960 Wakati wa machweo, eneo la darubini linajifungua. 341 00:24:45,040 --> 00:24:48,560 Mwanga wa nyota unamwagikia kwenye vioo vya VLT. 342 00:24:49,280 --> 00:24:52,080 Ugunduzi mpya unafanyika. 343 00:24:55,920 --> 00:24:58,160 Leza (chombo cha kukuza na kushadidisha miale kuelekea upande mmoja) kinapenya anga ya usiku. 344 00:24:58,240 --> 00:25:00,680 Kinaonyesha nyota bandia kwenye angahewa 345 00:25:00,760 --> 00:25:03,840 kilometa 90 kutoka usawa wa vichwa vyetu. 346 00:25:03,920 --> 00:25:06,920 Vigundushi vya mawimbi vinapima namna picha ya nyota ilivyoharibiwa 347 00:25:06,960 --> 00:25:09,120 na zahama za angahewa 348 00:25:09,200 --> 00:25:12,960 Kisha, kwa haraka kompyuta zinaonyesha kioo kiinachopindika kinavyotakiwa kuwa 349 00:25:13,040 --> 00:25:15,800 kinajikuja chenyewe ili kurekebisha uharibifu ulioonekana. 350 00:25:15,880 --> 00:25:18,960 Kwa kweli ni kama kugeza ufifio wa nyota. 351 00:25:19,040 --> 00:25:22,600 Hii inaitwa stadi rekebishi ya kuona na mwanga na mbinu za maajabu yake makubwa 352 00:25:22,680 --> 00:25:24,320 ya anga ya leo hii. 353 00:25:24,400 --> 00:25:28,840 Bila hiyo, mtazamo wetu wa ulimwengu ungeonekana kuwa wa maruweruwe na angahewa. 354 00:25:28,920 --> 00:25:32,880 Lakini kutokana nayo picha yetu imekuwa nzuri kabisa. 355 00:25:35,480 --> 00:25:39,480 Sehemu nyingine ya ulozi wa kuona unajulikana kama “mwingiliano wa mwanga”(interferometry). 356 00:25:39,560 --> 00:25:43,360 Wazo ni kuchukua mwanga kutoka kwenye darubini mbili tofauti na ku 357 00:25:43,440 --> 00:25:46,640 kuiweka pamoja katika eneo moja wakati tunahifadhi. 358 00:25:46,720 --> 00:25:49,320 uwiano wakuhama kati ya mawimbi ya mwanga. 359 00:25:49,400 --> 00:25:53,160 Kama imefanywa kwa usahihi wa kutosha matokeo yake ni kwamba darubini hizo mbili 360 00:25:53,240 --> 00:25:56,600 zitatenda kama vile zilikuwa sehemu ya kitu kimoja, kioo kikubwa kabisa 361 00:25:56,680 --> 00:25:59,920 kubwa kama umbali kati yao. 362 00:25:59,960 --> 00:26:04,040 Kwa kweli, mwingiliano ya mawimbi inaipa darubini yako uwezo wa kunasa kama vile dira. 363 00:26:04,120 --> 00:26:07,600 Inaruhusu darubini ndogo kugundua kiwango kikubwa cha usahihi, ambacho 364 00:26:07,680 --> 00:26:12,440 vinginevyo kingeweza tu kuonekana kwa kutumia darubini kubwa zaidi. 365 00:26:12,520 --> 00:26:15,600 Darubini pacha za Kek kwenye Mauna Kea mara kwa mara zinafanya kazi kwa pamoja . 366 00:26:15,680 --> 00:26:17,520 kama darubini ya mwingiliano wa mwanga. 367 00:26:17,600 --> 00:26:21,440 Kwa upande wa VLT, darubini zote nne zinaweza kufanya kazi pamoja. 368 00:26:21,520 --> 00:26:24,760 Kwa nyongeza, Darubini saidizi ndogo mbalimbali zinaweza pia 369 00:26:24,840 --> 00:26:28,880 kuungana kwenye safu kwa ajili ya kuongeza mwono zaidi 370 00:26:29,840 --> 00:26:33,400 Darubini nyingine kubwa zinaweza kupatikana sehemu nyingi duniani. 371 00:26:33,480 --> 00:26:37,480 Subaru na Gemin Kaskazini ya Mauna Kea. 372 00:26:37,560 --> 00:26:42,240 Darubini za Gemini Kusini na Magellan huko Chile. 373 00:26:42,320 --> 00:26:46,280 Darubini kubwa huko Arizona. 374 00:26:48,200 --> 00:26:50,800 Zimejengwakwenye maeneo mazuri. 375 00:26:50,840 --> 00:26:53,720 Yaliyo juu na ukavu, yanayoonekana vizuri na yenye giza. 376 00:26:53,840 --> 00:26:56,640 Macho yake ni makubwa kama mabwawa ya kuogelea. 377 00:26:56,760 --> 00:27:00,400 Uwepo wa vifaa vyote na stadi rekebishi ya kuona na mwanga zinazuia ukungu 378 00:27:00,440 --> 00:27:02,080 matokeo ya angahewa. 379 00:27:02,200 --> 00:27:05,960 Na wakati mwingine zinaweza kuwa na uthabiti wa ukubwa kweli kweli 380 00:27:06,040 --> 00:27:08,640 shukrani kwa mwingiliano wa mawimbi. 381 00:27:09,680 --> 00:27:11,800 Hapa ndipo tuone na vile walichotuonyesha. 382 00:27:11,920 --> 00:27:13,400 Sayari 383 00:27:16,600 --> 00:27:18,240 Mawingu ya vumbi na nyota katika anga za juu 384 00:27:19,360 --> 00:27:23,960 Ukubwa halisina maumbo ya mabogaya baadhi ya nyota. 385 00:27:23,960 --> 00:27:27,160 Sayari tulivu inayozunguka kibete cha hudhurungi. 386 00:27:27,200 --> 00:27:31,480 Na nyota kubwa zinazozunguka kwa kasi sehemu ya ndani ya galaksi yetu ya Njia ya Nyota. 387 00:27:31,600 --> 00:27:36,720 inayoongozwa na uvutano wa gravity ya tabaka nene la tundu la giza (black.hole) 388 00:27:36,840 --> 00:27:40,400 Tumefikia njia ndefu toka siku za Galileo. 389 00:27:40,000 --> 00:27:44,760 4. Kutoka Fedha Hadi Silikoni 390 00:27:45,840 --> 00:27:49,000 Miaka 400 iliyopita, wakati Galileo Galilei alipotaka kuwaonyesha wengine kile alicho 391 00:27:49,120 --> 00:27:53,000 alichokiona kwa darubini yake, ilibidi achore michoro. 392 00:27:53,120 --> 00:27:56,240 Uso kidudusi wa Mwezi. 393 00:27:56,360 --> 00:28:00,400 Michezo ya miezi ya Mshtarii. 394 00:28:00,520 --> 00:28:02,160 Madoa meusi katika Jua 395 00:28:02,280 --> 00:28:04,160 Au nyota katika kundi la Orion. 396 00:28:04,280 --> 00:28:06,720 Aliichukua michoro yake na kuichapisha katika kitabu kidogo 397 00:28:06,760 --> 00:28:08,400 Mjumbe wa Nyota. 398 00:28:08,440 --> 00:28:10,800 Hiyo ndiyo ilikuwa njia pekee ambayo ingemwezesha kueneza ugunduzi wake. 399 00:28:10,920 --> 00:28:12,400 kwa wengine. 400 00:28:12,440 --> 00:28:16,640 Kwa muda wa karne mbili, wanaastronomia pia walipaswa kuwa wasanii. 401 00:28:16,760 --> 00:28:19,000 Kuchungulia kwa makini kwa macho ya darubini yao, walifanya 402 00:28:19,120 --> 00:28:20,960 michoro makini ya kile walichokiona. 403 00:28:21,040 --> 00:28:23,080 Mandhari iliyo tupu katika Mwezi. 404 00:28:23,200 --> 00:28:25,960 Dhoruba kwenye angahewa la Mshtarii. 405 00:28:26,040 --> 00:28:29,000 Utando mwembamba wa gesi kwenye masafa ya mawingu ya mbali angni. 406 00:28:29,120 --> 00:28:32,320 Na wakati mwingine walitafsiri mno kile walichokiona. 407 00:28:32,440 --> 00:28:36,560 Vitu vya mistari myensi kwenye uso wa Meriki vilifikiriwa kuwa mifereji 408 00:28:36,680 --> 00:28:39,880 kudokeza kuna maisha ya kiustaarabu kwenye uso wa sayari nyekundu hiyo ya Meriki. 409 00:28:39,960 --> 00:28:43,480 Sasa tunajua kuwa mifereji hiyo ilikuwa mazingaombwe. 410 00:28:43,600 --> 00:28:47,160 Walichokihitaji hasa wanaastronomia kilikuwa ni njia sahihi ya kuandika maelezo 411 00:28:47,280 --> 00:28:51,480 mwanga uliokusanywa na darubini bila aridhio kulazimika kwanza 412 00:28:51,520 --> 00:28:54,480 kupitia katika akili zao na kalamu zao za kuchorea. 413 00:28:54,600 --> 00:28:57,400 Picha za kamera zikaja kusaidia. 414 00:28:58,760 --> 00:29:01,160 Aina moja ya picha ya kwanza ya Mwezi 415 00:29:01,200 --> 00:29:03,880 Ilipigwa mwaka 1940 na Henry Draper. 416 00:29:03,920 --> 00:29:07,240 Upigaji picha ulikuwa na umri wa chini ya miaka 15, lakini wanaastronomia 417 00:29:07,360 --> 00:29:10,880 tayari walishika uwezekano huu wa kimapinduzi. 418 00:29:10,920 --> 00:29:13,080 Kwa hiyo upigaji picha ulifanya kazi vipi? 419 00:29:13,120 --> 00:29:17,160 Enezi ororo ya sahani yapicha ilikuwa na. 420 00:29:17,280 --> 00:29:19,400 chembe ndogo za halidi ya fedha. 421 00:29:19,440 --> 00:29:22,160 Ziache katika mwanga na zitageuka kuwa nyeusi. 422 00:29:22,200 --> 00:29:24,800 Kwa hiyo matokeo yalikuwa taswira hasi ya anga 423 00:29:24,920 --> 00:29:28,080 Kuwa na nyota nyeusi kwenye kinyume iliyo na mwanga. 424 00:29:28,200 --> 00:29:31,560 Lakini zawadi halisi ilikuwa kwamba sahani za picha zinaweza 425 00:29:31,680 --> 00:29:33,960 kuachwa kwa masaa kadaa wa kadhaa. 426 00:29:34,040 --> 00:29:36,720 Wakati macho yako mwenyewe yanapokea anga la usiku. 427 00:29:36,760 --> 00:29:39,640 pindi yatakapozoea giza, huwezi kuendelea kuona nyot zaidi na zaidi. 428 00:29:39,680 --> 00:29:42,320 kwa kuangalia tu kwa muda mrefu. 429 00:29:42,440 --> 00:29:45,240 Lakini kwa sahani ya picha inaweza kufanya hivyo. 430 00:29:45,360 --> 00:29:48,480 Unaweza kuchukua na kuongeza mwanga kwa masaa mengi. 431 00:29:48,600 --> 00:29:52,880 Kwa hiyo muda mrefu unaonyesha nyota nyingi zaidi. 432 00:29:52,920 --> 00:29:54,160 Na zaidi. 433 00:29:54,200 --> 00:29:55,240 Na zaidi. 434 00:29:55,360 --> 00:29:57,320 Na hata zaidi. 435 00:29:58,360 --> 00:30:02,000 Katika miaka ya 1950, darubini ya Schmidt kwenye Kituo cha Palomar. 436 00:30:02,120 --> 00:30:05,160 ilitumiwa kupiga picha anga lote la Kaskazini. 437 00:30:05,280 --> 00:30:10,080 Takriban sahani 2000 za picha, kila moja iliachwa kwa karibu saa nzima. 438 00:30:10,120 --> 00:30:12,960 Dafina isiyo na kifani iligunduliwa. 439 00:30:12,960 --> 00:30:17,080 Upigaji picha ulibadili astronomia ya kuangalia kuwa sayansi ya kweli. 440 00:30:17,200 --> 00:30:21,480 Halisi, yenye kupimika, na inayoweza kurudiwa. 441 00:30:21,600 --> 00:30:23,240 Lakini fedha katika sahani za picha ilifanaya kazi pole pole. 442 00:30:23,280 --> 00:30:25,480 Ulitakiwa kuwa mvumilivu. 443 00:30:27,120 --> 00:30:29,880 Mapinduzi ya tarakimu yamebadili yote haya. 444 00:30:29,920 --> 00:30:31,640 Silikoni ilipokea fedha. 445 00:30:31,760 --> 00:30:34,480 Taswira ndogo katika skrini ya kompyuta imepoke chembe za fedha. 446 00:30:36,360 --> 00:30:40,000 Hata katika kamera za kisasa, hatutumii tena filamu za picha. 447 00:30:40,120 --> 00:30:43,560 Badala yake, taswira zinarekodiwa kwenye chenga ya kifadhi-mwanga makini. 448 00:30:43,600 --> 00:30:47,800 kifaa cha muungano wa chaji (charge coupled device), au CCD kwa ufupi. 449 00:30:47,920 --> 00:30:51,560 CCD za kitaalamu ni bora sana. 450 00:30:51,680 --> 00:30:54,640 Na kuvifanya hata kuwa makini zaidi, vinepozwa. 451 00:30:54,680 --> 00:30:57,960 baridi zaidi ya barfu, kwa kutumia naitrojeni ya kimiminika. 452 00:30:58,040 --> 00:31:00,720 Karibu kila fotoni inanaswa. 453 00:31:00,760 --> 00:31:05,640 Matokeo yake, muda wa kukusanya naweza kuwa mfupi sana. 454 00:31:05,760 --> 00:31:09,480 Kile ambacho Wachunguzi wa Kituo cha Anga cha Palomar walikipata katika saa moja 455 00:31:09,600 --> 00:31:13,160 CCD inaweza sasa kufanya kwa dakika chache tu. 456 00:31:13,200 --> 00:31:15,560 Kwa kutumia darubini ndogo zaidi. 457 00:31:15,600 --> 00:31:18,080 Mapinduzi ya silikoni yako mbali na kumalizika. 458 00:31:18,200 --> 00:31:21,080 Wanaastronomia wametengeneza kamera kubwa za CCD zikiwa na. 459 00:31:21,200 --> 00:31:23,560 mamilioni ya mamia ya taswira ndogo katika skrini ya kompyuta. 460 00:31:23,600 --> 00:31:26,320 Na yako mengi zaidi yanakuja. 461 00:31:28,120 --> 00:31:32,560 Faida kubwa ya taswira ya tarakimu ni kuwa tarakimu. 462 00:31:32,600 --> 00:31:35,800 Tarakimu zote zimepangwa na viko tayari kufanyiwa kazi kwa kompyuta. 463 00:31:35,840 --> 00:31:38,800 Wanaastronomia wanatumia programu maalumu ya kompyuta kuchakata. 464 00:31:38,840 --> 00:31:40,880 uchunguzi wa kuangaliaji anga. 465 00:31:40,880 --> 00:31:45,080 Kuongeza, kupanuka, au kusinyaa, huotoa vitu visivyodhahiri 466 00:31:45,200 --> 00:31:47,640 katika wingu la anga za juu, au kundi la nyota. 467 00:31:47,760 --> 00:31:51,240 Ishara za rangi zimeimarisha na kuleta miundo ambayo 468 00:31:51,280 --> 00:31:53,640 vinginevyo ingekuwa vigumu kuona. 469 00:31:53,680 --> 00:31:57,880 Vilevile, kwa kuweka pamoja taswira nyingi ya kitu kilekile ambazo 470 00:31:57,920 --> 00:32:00,400 zilichukuliwa kwa vichujio vya rangi tofauti, mtu anaweza 471 00:32:00,520 --> 00:32:04,320 kupata mchanganyiko wa kustaajabisha ambao huondoa mipaka 472 00:32:04,440 --> 00:32:06,720 kati ya sayansi na sanaa. 473 00:32:06,840 --> 00:32:09,880 Wewe pia unaweza kufaidika kutokana na astronomia ya tarakimu. 474 00:32:09,960 --> 00:32:13,960 Haijawahi kuwa rahisi kuchimba na kufaidi maajabu ya 475 00:32:13,960 --> 00:32:15,800 taswira za Ulimwengu. 476 00:32:15,920 --> 00:32:20,080 Picha za Ulimwengu ni ubofyaji wa mtandao tu! 477 00:32:20,680 --> 00:32:24,160 Darubini za kiroboti, zenye vyombo makini vya elektroniki vya ugunduzi. 478 00:32:24,280 --> 00:32:27,800 vinaangalia anga lote, sasa hivi. 479 00:32:27,920 --> 00:32:30,880 Darubini ya Sloan nchini New Mexico imetoa picha na. 480 00:32:30,960 --> 00:32:34,000 kuorodhesha vitu zaidi ya milioni mia moja vya mbinguni . 481 00:32:34,120 --> 00:32:38,160 kupima umbali wa mamilioni ya galaksi, na kugundua. 482 00:32:38,280 --> 00:32:41,480 “quasars” laki moja zinazotoa mwanga wa redio. 483 00:32:41,520 --> 00:32:44,000 Lakini utafiti mmoja hautoshi. 484 00:32:44,120 --> 00:32:47,400 Ulimwengu ni sehemu inayobadilika. 485 00:32:47,520 --> 00:32:51,240 Vimondo vya barafu vinakuja na kuondoka, vikiacha vifusi vilivyotawanyika 486 00:32:51,280 --> 00:32:53,640 katika njia yake. 487 00:32:53,760 --> 00:32:56,720 Sayari ndogo zinatupita kwa kasi. 488 00:32:56,840 --> 00:33:00,560 Sayari zilizo mbali zinazunguka nyota mama zao, 489 00:33:00,680 --> 00:33:02,880 zikiziba kwa muda, sehemu ya mwanga wa nyota. 490 00:33:02,960 --> 00:33:08,800 Nova Kjuu hulipuka, wakati kila mahali nyota mpya zinazaliwa. 491 00:33:08,840 --> 00:33:17,960 Mwanga wa Pulsar, miale ya gamma inalipukaShimo la Mwanga unanyonya mashimo meusi. 492 00:33:18,040 --> 00:33:21,720 Kuashiria matukio haya kuu ya Asili, wanaastronomia 493 00:33:21,840 --> 00:33:25,240 wanataka kufanya uchunguzi wa anga lote kila mwaka. 494 00:33:25,360 --> 00:33:26,840 Au kila mwezi. 495 00:33:26,920 --> 00:33:28,640 Au mara mbili kwa wiki. 496 00:33:28,680 --> 00:33:33,800 Angalau hilo ni kusudi kuu la Utafiti Mkubwa wa Vidokezo vya Darubini. 497 00:33:33,920 --> 00:33:39,400 Iwapo utamalizika mwaka 2015, kamera zake tatu za gigapixel zitafungua 498 00:33:39,440 --> 00:33:42,080 dirisha la webcan Ulimwenguni. 499 00:33:42,200 --> 00:33:45,960 Zaidi ya kukidhi ndoto za wanaastronomia, hili linaashiria darubini 500 00:33:46,040 --> 00:33:51,080 zitapiga picha karibu anga lote kila usiku tatu. 501 00:33:56,000 --> 00:34:00,760 5. Kuona Visivyooneka 502 00:34:02,360 --> 00:34:05,080 Unaposikiliza muziki unaopenda, masikio yako hupokea 503 00:34:05,160 --> 00:34:08,800 kiasi kikubwa cha mibembea kutoka katika muungunimo mkubwa 504 00:34:08,920 --> 00:34:12,120 wa besi hadi pichi ndefu ya metetemo. 505 00:34:12,200 --> 00:34:14,960 Sasa fikiria masikio yako yangengekuwa yangeshindwa kusikia. 506 00:34:15,360 --> 00:34:16,920 mibembea yote ya sauti 507 00:34:16,960 --> 00:34:19,520 Usingesikia sauti nyingi nzuri nzuri! 508 00:34:19,600 --> 00:34:23,000 Lakini hiyo ndiyo hali yakimsingi ambayo wamo wanaastronomia. 509 00:34:23,080 --> 00:34:26,160 Macho yetu yanaona kiasi kidogo tu. 510 00:34:26,240 --> 00:34:29,000 cha mibembea ya mwanga: mwanga unaonekana. 511 00:34:29,080 --> 00:34:31,560 Lakini sisi ni vipofu kabisa kwa aina zingine zote za. 512 00:34:31,640 --> 00:34:33,600 mionzi ya mwanga wa umeme-smaku. 513 00:34:33,680 --> 00:34:36,640 Pamoja na hayo, kuna vitu vingi katika ulimwengu wetu ambavyo vintoa. 514 00:34:36,720 --> 00:34:39,960 mionzi iliyopo kwenye sehemu nyinginezo za mwanga wa umme-sumaku. 515 00:34:40,040 --> 00:34:43,760 Kwa mfano kutoka miaka ya 1930s iligundulika kwa bahati tu . 516 00:34:43,840 --> 00:34:47,240 kwamba kuna mawimbi ya redio yatokayo kutoka kina cha anga. 517 00:34:47,320 --> 00:34:49,960 Baadhi ya haya mawimbi yana mibembea sawa na. 518 00:34:50,040 --> 00:34:53,160 ile ya kituo chako redio unayosikiliza kawaida lakini ina sauti dhaifu na kwa uhakika. 519 00:34:53,240 --> 00:34:55,280 hakuna kitu cha kusikiliza! 520 00:34:56,520 --> 00:34:59,960 Ili kuweza kushika mawimbi ya redio kutoka nje ya dunia yetu unahitaji aina ya 521 00:35:00,040 --> 00:35:02,560 kipokea mawimbi cha redio: yaani darubini ya redio. 522 00:35:02,680 --> 00:35:06,960 Sasa kwa vyote ila mawimbi ya masafa marefu, darubini ya redio ni kama tenga kubwa tu. 523 00:35:07,040 --> 00:35:10,080 Kama vile kilivyo kioo cha nyuma katika darubini ya kuangalia nyota. 524 00:35:10,200 --> 00:35:14,400 Lakini kwa vile mawimbi ya redio ni mirefuzaidi ya mawimbi ya mwanga unaonekna. 525 00:35:14,440 --> 00:35:17,240 Uso wa tenga la darubini ya redio haitakiwi kuwa unakaribia ulaini. 526 00:35:17,360 --> 00:35:19,000 .kama uso wa kioo. 527 00:35:19,120 --> 00:35:21,640 Na hiyo ndio sababu ya kwanini ni rahisi zaidi kutengeneza. 528 00:35:21,680 --> 00:35:26,800 darubini kubwa ya redio kuliko kutengeneza darubini ya mwanga wa kawaida yenye kioo kikubwa. 529 00:35:26,840 --> 00:35:30,960 Pia katika masafa marefu ya mawimbi ya redio ni rahisi zaidi kuunganisha mawimbi. 530 00:35:30,960 --> 00:35:34,080 Yaani, kuongeza kina ya habari ambazo zinaweza kuonekana. 531 00:35:34,120 --> 00:35:37,960 kwa kuunganisha mwanga kutoka darubini mbili tofauti 532 00:35:38,040 --> 00:35:41,560 kana kwamba zilikuwa sehemu ya tenga moja kubwa zaidi. 533 00:35:41,600 --> 00:35:44,640 Kwa mfano darubini ya redio ya “Very Large Array” pale New Mexico ina. 534 00:35:44,680 --> 00:35:49,720 antena 27 tofauti kila moja inapima mita 25 kwa upana 535 00:35:49,760 --> 00:35:52,960 Sasa kila atena inaweza kuhamishwa peke yake, na 536 00:35:53,040 --> 00:35:56,400 katika umbo lake pana zaidi, tenga la redio linalowezatokeza 537 00:35:56,520 --> 00:36:00,800 lenye upana wa kilometa 36. 538 00:36:00,920 --> 00:36:03,560 Hivyo je, katika mawimbi ya redio ulimwengu wetu unaonekanaje? 539 00:36:03,680 --> 00:36:08,000 Kwa kuanzia, Jua letu huangaza kwa ngavu zaidi katika mawimbi ya redio. 540 00:36:08,120 --> 00:36:10,720 Vivyo hivyo kitovu cha Galaxi yetu ya “Milky Way” 541 00:36:10,760 --> 00:36:12,400 Lakini kuna zaidi. 542 00:36:12,520 --> 00:36:16,480 “Pulsars” ni mizoga ya nyota zenye uzito zaidi ambazo zina toa mawimbi ya redio. 543 00:36:16,520 --> 00:36:18,640 kutoka mihimili mwembamba tu. 544 00:36:18,680 --> 00:36:21,800 Kwa kuongeza, huzuguka kwa mwendokasi hadi kwenye mamia kadhaa. 545 00:36:21,840 --> 00:36:23,720 ya mzunguko kwa sekunde. 546 00:36:23,760 --> 00:36:27,800 Hivyo kwa kweli “pulsar” huonekana midundo ya taa inayozunguka katika wa mnara wa taa wa kuongoza meli. 547 00:36:27,920 --> 00:36:31,320 Na tunachokiona kutokana navyo ni. 548 00:36:31,360 --> 00:36:34,320 midundo fupi ya redio yenye mpangilio wa haraka. 549 00:36:34,440 --> 00:36:36,640 Hatimaye jina lake “Pulsar” kutoka “pulse” yaani mdundo. 550 00:36:36,680 --> 00:36:39,320 Chanzo cha redio kijulikanacho kama Cassiopeia A kwa kweli. 551 00:36:39,440 --> 00:36:43,640 ni mabaki ya “supernova” ambayo iligunduliwa karne ya 17. 552 00:36:43,680 --> 00:36:48,240 Centaraus A, Cygnus A, na Virgo A zote ni makundi makubwa ya nyota 553 00:36:48,280 --> 00:36:50,640 ambayo hutoa kiasi kikubwa cha mawimbi ya redio. 554 00:36:50,680 --> 00:36:55,960 Kila galaxi hupata nguvu kutokana na “blackhole” (shimo la mwanga) iliyo katikati yake 555 00:36:56,040 --> 00:37:00,000 Baadhi ya hizi redio galaksi na “quasars” yanatoa mwanga wa redio yenye nguvu sana kiasi kwamba . 556 00:37:00,120 --> 00:37:05,320 alama zake zinaweza kuonekana kutoka umbali mwanga-miaka billion 10. 557 00:37:05,360 --> 00:37:08,880 Na pia kunasikika sauti ya mawimbi ya redio ya masafa mafupi. 558 00:37:08,960 --> 00:37:11,320 ambayo imeenea katika ulimwengu wetu wote. 559 00:37:11,360 --> 00:37:14,160 Hii hujuiikana kama “cosmic microwave background” – mawimbi ya mikro yanaotomulika kwa pande zote. 560 00:37:14,200 --> 00:37:16,400 na ni mwangwi wa Mshindo Mkubwa (Big Bang). 561 00:37:16,440 --> 00:37:20,560 Mng’aro halisi wa joto la ya mwanzo wa ulimwengu wetu. 562 00:37:22,120 --> 00:37:26,400 Kila sehemu ya mibembea ya mwanga ina hadithi yake ya kuzungumzia. 563 00:37:26,440 --> 00:37:29,960 Katika milimeta na chini ya mimimeta ya masafa ya mawimbi wanaastronomia hujifunza. 564 00:37:29,960 --> 00:37:33,080 jinsi galaxi zilivyundika wakati wa mwanzo wa Ulimwengu wetu. 565 00:37:33,200 --> 00:37:37,240 chanzo cha kuundwa nyota na sayari katika glaxi yetu. 566 00:37:37,280 --> 00:37:41,400 Lakini nyingi ya hii mionzi umefunikwa na mvuke wa maji katika anga letu. 567 00:37:41,520 --> 00:37:44,400 Ili kuchunguza mionzi hii, unahitaji kwenda juu na kwenye kukavu. 568 00:37:44,440 --> 00:37:47,320 Kwa “Liano de Chajnantor” kwa mfano 569 00:37:47,440 --> 00:37:50,960 iliyopo kilometa tano juu ya usawa wa bahari, katika sehemu hii ya ajabu 570 00:37:50,960 --> 00:37:53,960 huko Chile ya kaskazini ni eneo la ujenzi da ALMA: 571 00:37:54,040 --> 00:37:56,880 “Atacama Large Millimeter Array” 572 00:37:56,920 --> 00:38:01,880 Itakapomalizika mnamo 2014 ALMA itakuwa ni 573 00:38:01,920 --> 00:38:04,320 Kituo cha darubini ya kikubwa kuliko zote kujegwa duiniani. 574 00:38:04,840 --> 00:38:09,960 64 Antenna 64 ambazo kila moja ina uzito wa tanni 100 zitafanya kazi kwa pamoja. 575 00:38:09,960 --> 00:38:13,880 Lori kubwa zenye nguvu zitazisukuma kuzitawanya katika eneo lenye ukubwa kama wa London ili 576 00:38:13,960 --> 00:38:16,800 Kupata kinaganaga taswira za anga, au kuziweka pamoja 577 00:38:16,880 --> 00:38:19,000 kuta muono wa kipana. 578 00:38:19,120 --> 00:38:23,240 Kila mzunguko utatfanyika kwa usahihi wa milimeta. 579 00:38:24,680 --> 00:38:28,160 Vitu vingi katikika Ulimwengu wetu pia hung’aa kwa mionzi ya joto - “infrared”. 580 00:38:28,280 --> 00:38:31,960 Iliyogunduliwa na WilliamHerschell, “infrared” pia mara nyingi huitwa. 581 00:38:32,040 --> 00:38:36,720 mionzi ya joto kwa sababu hutokezwa kwa kiasi cha vitu vyote vyenye joto. 582 00:38:36,760 --> 00:38:39,080 ikiwa ni pamoja na binadamu. 583 00:38:41,840 --> 00:38:45,240 Unaweza ukawa na ufahamu mionzi-joto zaidi ya unavyofikiri. 584 00:38:45,360 --> 00:38:48,240 Kwa sababu hapa dunia aina hii ya mionzi hutumiwa. 585 00:38:48,360 --> 00:38:51,160 na miwani na kamera yakuonea usiku. 586 00:38:51,280 --> 00:38:55,160 Lakini ili kugundua mng’aro hafifu wa mionzi-joto kutoka katika vitu vilivyo mbali sana, wanaastronomia. 587 00:38:55,280 --> 00:38:58,960 wanahitaji vigunduzi vilichopozwa sana - nyuzi chache tu juu ya nyuzijoto sifuri halizi (absolute zero) ili 588 00:38:59,040 --> 00:39:04,000 kukandamiza mionzi ya joto yao wenyewe. 589 00:39:06,920 --> 00:39:11,720 Leo, darubini nyingi kubwa za macho pia zimeundwa na kamera za mionzi-joto. 590 00:39:11,760 --> 00:39:15,320 Zinakuruhusu kuona mwanga uliopita kati ya wingu la vumbi anga za juu, ukidhirisha 591 00:39:15,440 --> 00:39:20,240 nyota mpya zinazozaliwa ndani yake, kitu ambachohakiwezi kuonekana kwa darubini za macho pekee. 592 00:39:20,280 --> 00:39:25,080 Kwa mfano chukua taswira hii kizazi cha nyota mashuhuri katika kundi la nyota ya Orion. 593 00:39:25,200 --> 00:39:27,400 Lakini angalia ni jinsi gani ilivyoofauti inapoonekana kupitia macho 594 00:39:27,520 --> 00:39:30,080 ya kamera ya mionzi-joto! 595 00:39:30,200 --> 00:39:33,320 Kuweza kuona katika miali ya mionzi-joto iansaidia sana ukitaka kujifunza kuhusu. 596 00:39:33,360 --> 00:39:35,960 galaxi zilizo mbali sana. 597 00:39:35,960 --> 00:39:41,000 Nyota zilizozaliwa tu katika galaxi changa zinang’aa kwa uang’avu zaidi katika urujuani (ultraviolet). 598 00:39:41,120 --> 00:39:45,000 Lakini pia huu mwanga wa urujuani husafiri kwa mabillioni ya miaka kuvuka 599 00:39:45,120 --> 00:39:46,640 Ulimwengu wetu huu unaozidi kupanuka. 600 00:39:46,760 --> 00:39:50,560 Upanuzi huu hutanua mawimbi kiasi kwamba tunapoyapokea. 601 00:39:50,600 --> 00:39:55,240 yanakuwa yalisha hamishwa kutoka mibembea yake na kuwa mionzi-joto. 602 00:39:56,600 --> 00:40:00,240 Kifaa hiki cha mtindo wakisasa ni darubini ya MAGIC huko la Palma. 603 00:40:00,360 --> 00:40:02,960 Inachunguza miali ya gama kutoka anga za juu. 604 00:40:02,960 --> 00:40:06,800 ni mionzi enye nguvu zaidi kiasili. 605 00:40:08,360 --> 00:40:10,960 Ni bahati yetu kwamba miali ya gama inayosababisha mauti inazuiwa na 606 00:40:10,960 --> 00:40:12,320 angahewa la dunia. 607 00:40:12,360 --> 00:40:16,000 Lakini huacha nyayo ambazo wanaastronomia wanatumia kutafiti. 608 00:40:16,120 --> 00:40:19,000 Baada ya kugonga angahewa, miali y agama huzalisha maporomoko. 609 00:40:19,120 --> 00:40:20,640 ya chembe chembe zenye nguvu 610 00:40:20,760 --> 00:40:25,320 Hizi, kwa upande mwingine husababisha mng’aro uliofifia ambao MAGIC inaweza kuona. 611 00:40:26,920 --> 00:40:30,640 Na hapa ni Darubini ya Pierre AUGER toka Agentina 612 00:40:30,680 --> 00:40:33,080 Hata haifanani hata na darubini. 613 00:40:33,120 --> 00:40:38,960 Pierre Auger ina vigunduzi 1,600 vilivyoenea zaidi ya 614 00:40:38,960 --> 00:40:40,240 kilometa za mraba 3000. 615 00:40:40,360 --> 00:40:44,560 Hukamata mtawaniko na chembe chembe za mionzi ya anga za juu kutoka “supernova” za mbali. 616 00:40:44,600 --> 00:40:46,480 na “blackholes” (mashimo la mwanga) 617 00:40:47,680 --> 00:40:52,400 Na vipi kuhusu vigunduzi vya “neutrino”, vilivyojengwa chini migodini au chini ya 618 00:40:52,520 --> 00:40:55,720 sura ya bahari au katika barafu ya Antaktiki 619 00:40:55,840 --> 00:40:57,880 Waweza kuziita zote darubini? 620 00:40:57,960 --> 00:40:59,400 Je, kwa nini tusiweze? 621 00:40:59,520 --> 00:41:03,800 Kwa ujumla, yote hutumika katika ugunduzi Ulimwengu wetu hata kama hazinasi data kutoka 622 00:41:03,840 --> 00:41:06,080 mibembea ya mionzi ya kwaida ya umeme-smaku. 623 00:41:06,120 --> 00:41:09,880 “Neutrino” ni chembe chembe telezi ambazo hzalishwa katika jua 624 00:41:09,960 --> 00:41:12,240 na milipuko ya nyota katika nova kuu “supernova” 625 00:41:12,360 --> 00:41:15,800 Zilizalishwa pia katika Mishindo Mikubwa uliounda Ulimwengu wetu (Big Bang) 626 00:41:15,920 --> 00:41:20,640 Tofauti na cembe chembe zingi za asili, “neutrino” zinaweza kupita. 627 00:41:20,680 --> 00:41:25,640 katika maada ya kawaida zikasafiri kwa mwendokasi karibu ule wa mwanga na haina chaji, ya umeme. 628 00:41:25,760 --> 00:41:30,240 Ingawa chembe chembe hizi ni ngumu kuzitafiti, ziko nyingi mno. 629 00:41:30,280 --> 00:41:34,160 Kila sekunde zaidi ya trillioni 50 za “electron neutrino” kutoka katika jua. 630 00:41:34,200 --> 00:41:36,560 hupita katikati yako 631 00:41:36,680 --> 00:41:40,800 Mwishoni wanaastronomia na wanataalamu wa fizikia wameunganisha nguvu zao kutengeneza 632 00:41:40,920 --> 00:41:42,640 vigunduzi vya kugundua mawimbi ya mvuto wa ardhi (gravitational waves) 633 00:41:42,680 --> 00:41:46,640 Hizi “darubini” hazinesi mionzi wala kukamata chemchembe 634 00:41:46,680 --> 00:41:51,240 Badala yake hupima milio midogo sana wa viwimbi katika muundo nhasa wa nafasi- muda (space-time) 635 00:41:51,280 --> 00:41:56,960 Wazo lililobashiriwa na nadharia ya Albert Einstein isemayo kwamba vipimo vya mwendo, nafasi na wakati vianwiana. 636 00:41:57,040 --> 00:42:01,160 Kwa kutumia vifaa vizuri mno wanaastronomia wame fungua kwa uwazi kabisa 637 00:42:01,200 --> 00:42:06,960 mibembea yote ya mionzi ya chuma-sumaku na hata wame piga hatua mbele zaidi. 638 00:42:07,040 --> 00:42:11,240 Lakini baadhi ya uchunguzi haziwezi tu kufanywa ardhini. 639 00:42:11,280 --> 00:42:12,800 Jibu? 640 00:42:12,920 --> 00:42:15,240 Darubini za angani 641 00:42:22,000 --> 00:42:26,560 6. Mbali na Dunia 642 00:42:28,560 --> 00:42:30,400 Darubini ya anga ya juu ya Hubble 643 00:42:30,480 --> 00:42:33,360 Ni darubini maarufu kuliko zote katika historia 644 00:42:33,440 --> 00:42:34,800 Na ni kwasababu nzuri 645 00:42:34,880 --> 00:42:38,560 Hubble imeletea mageuzi katika nyanja nyingi za astronomia. 646 00:42:38,640 --> 00:42:42,040 Kwa viwango vya sasa, kioo cha darubuni ya Hubble kwa hakika ni kidogo sana 647 00:42:42,120 --> 00:42:45,040 Ina ukubwa wa mita 2.4 tu 648 00:42:45,120 --> 00:42:48,640 Lakini mahali ilipo ni nje ya dunia hii 649 00:42:48,720 --> 00:42:52,360 Juu kabisa ya arhari za kiwi katika angahewa, ina upekee katika. 650 00:42:52,440 --> 00:42:54,600 uonajimzuri makini wa Ulimwengu 651 00:42:54,680 --> 00:42:59,360 Na cha ziada, Hubble inaweza kuona mwanga wa urujuani na miali ya joto 652 00:42:59,440 --> 00:43:02,480 Huu mwanga hauwezi kabisa kuonekana kwa kutumia darubini za ardhini kwasababu 653 00:43:02,560 --> 00:43:05,880 inazuwiwa na angahewa 654 00:43:05,960 --> 00:43:09,880 Kamera na vifaa vya kupima mibembea, zingine ni kubwa kama kibanda cha simu 655 00:43:09,960 --> 00:43:14,600 zinachangua na zinarekodi mwanga kutoka katika shikizo za mbali za Ulimwengu 656 00:43:14,680 --> 00:43:19,320 Kama aina zingine za darubini za ardhini, Hubble inaendelezwa mara kwa mara. 657 00:43:19,400 --> 00:43:22,760 Wanaanga watembeao angani huifanyia ukarbati. 658 00:43:22,840 --> 00:43:24,440 Sehemu zilizoharibiwa hurekebishwa 659 00:43:24,520 --> 00:43:27,000 Na vifaa vilivyochakaa hubadilishwa nakufungwa vipya na. 660 00:43:27,080 --> 00:43:29,800 kwa teknolojia ya kiwango cha kisasa. 661 00:43:29,880 --> 00:43:33,280 Hubble imekuwa msukumo wa maendeleo ya astronomia angalizi 662 00:43:33,360 --> 00:43:37,240 Na imeleta mageuzi katika uelewa wetu wa Ulimwengu 663 00:43:39,840 --> 00:43:44,800 Kwa uonaji wake makini, Hubble imeweza kuangalia mabadiliko ya majira katika sayari ya Meriki 664 00:43:45,920 --> 00:43:48,800 kipigo cha kimondo katika sayari ya Mstarii 665 00:43:50,520 --> 00:43:53,880 Kuonekana kwa pete za Zohali kwa penbeni 666 00:43:56,920 --> 00:44:00,400 Na hata uso wa sayari ndogo ya Pluto 667 00:44:00,480 --> 00:44:06,320 Inabainisha mzunguko wa maisha ya nyota, tangu kuzaliwa kwa nyota hizo na siku za uchanga wake. 668 00:44:06,600 --> 00:44:12,560 katika chekechea ya mawingu ya gesi yenye vumbi, mpaka ustawi wake ya mwisho 669 00:44:12,640 --> 00:44:17,800 Kama mawingu laini zilizopulizwa taratibu kwneye anga na nyota zinazokufa 670 00:44:17,920 --> 00:44:24,960 Au kama milipuko mikubwa ya nova kuu ambayo hung’ara zaidi kuliko galaksi iliyomo. 671 00:44:25,040 --> 00:44:28,960 Katika kina ya Wingu la Orion, Hubble pia imeona uwanja wa mazalio ya 672 00:44:29,040 --> 00:44:34,080 mifumo ya sayari na jua; diski za vumbi kuzunguka nyota mpya zilizozaliwa ambazo muda kidogo 673 00:44:34,120 --> 00:44:36,080 huganda na kuwa sayari 674 00:44:36,200 --> 00:44:40,320 Darubini ya anga ilichunguza maelfu ya nyota katika mkusanyiko mkubwa. 675 00:44:40,440 --> 00:44:45,960 wa nyota, familia ya nyota kongwe katika Ulimwengu 676 00:44:46,040 --> 00:44:48,320 Na bila shaka, galksi zingine. 677 00:44:48,440 --> 00:44:51,960 Wanaastronomia hawakuwahi kabisa kuyaona yote hayo. 678 00:44:51,960 --> 00:44:58,800 Mizunguko tukufu, kufyonza mistari ya vumbi, migongano ya nguvu. 679 00:45:01,040 --> 00:45:05,480 Pia muonekano kwa masaa mengi wa maeneo wazi ya anga ulibainika. 680 00:45:05,520 --> 00:45:10,080 maelfu ya nyota zilizofifia mabillioni ya miaka ya mwanga iliyopita 681 00:45:10,120 --> 00:45:13,960 Fotoni zilizojitokeza wakati ulimwengu bado ulikuwa mchanga kabisa. 682 00:45:14,040 --> 00:45:18,400 Mwanya wa kuelewa zama za kale, unatoa maelezo mapya katika. 683 00:45:18,440 --> 00:45:21,560 Ulimwengu unaoendelea kubadilika. 684 00:45:22,200 --> 00:45:24,880 Hubble si darubini pekee ya anga za juu. 685 00:45:24,920 --> 00:45:29,800 Hii ni darubini ya anga ya Spitzer ya NASA iliyozinduliwa Agosti 2003. 686 00:45:29,920 --> 00:45:33,720 Kwa njia moja, ni sawa na Hubble lakini hutumia miale ya joto. 687 00:45:33,760 --> 00:45:37,960 Spitzer ina kioo ambacho kina ukubwa wa sentimeta 85 688 00:45:37,960 --> 00:45:41,080 Ila darubini hii hujificha nyuma ya ngao ya joto inayoikinga 689 00:45:41,200 --> 00:45:42,480 na Jua 690 00:45:42,520 --> 00:45:47,160 Na vigunduzi vimewekwa katika kifaa chenye “helium” kimiminika. 691 00:45:47,200 --> 00:45:50,080 Hapa vigunduzi vyake hupozwa hadi nyuzi joto chache tu 692 00:45:50,200 --> 00:45:51,800 Juu ya nyuzi sifuri halisi. 693 00:45:51,920 --> 00:45:55,560 Inazozifanya zifanye kazi vizuri zaidi. 694 00:45:55,680 --> 00:45:58,720 Spitzer imebainisha Ulimwengu wenye vumbi 695 00:45:58,760 --> 00:46:02,560 Mawingu meusi ya vumbi huwaka kwa mwanga wa miali ya joto. 696 00:46:02,680 --> 00:46:04,560 kutoka ndani 697 00:46:04,600 --> 00:46:08,720 Mawimbi ya kusitusha kwenye migongano na galaksi yanakusanya vumbi za miviringiko yenye dalili 698 00:46:08,760 --> 00:46:13,480 ishara za mawimbi, sehemu mpya ambako nyota hutengenezwa. 699 00:46:15,520 --> 00:46:19,080 Vumbi pia linazalishwa baada ya kifo cha nyota. 700 00:46:19,200 --> 00:46:23,080 Spitzer imetambua kuwa mawingu yakisayari na mabaki ya milipuko ya nova kuu zina 701 00:46:23,200 --> 00:46:28,320 chembechmbe za vumbi ambayo huchukuliwa kama vijenzi muhimu vya baadaye vya sayari 702 00:46:28,440 --> 00:46:32,080 Katika miali ya joto ya masafa makubwa, Spitzer inaweza pia kuangalia ndani ya wingu la vumbi. 703 00:46:32,200 --> 00:46:37,720 inabainisha ndani ya nyota mlimofichwa kwa kingo za giza 704 00:46:37,840 --> 00:46:40,960 Mwishowe, vifaa vya kupima mibembea katika darubini ya angani vimetambua. 705 00:46:40,960 --> 00:46:44,880 Angahewa ya sayari kaika nyota zingine – sayari kubwa zenye hewa tupu kama Mshtarii 706 00:46:44,920 --> 00:46:48,880 Zinazozunguka nyota mama zao kwa siku chache 707 00:46:50,680 --> 00:46:52,880 Kwa hiyo vipi kuhusu mionzi ya X rei na ile ya gamma 708 00:46:52,920 --> 00:46:55,560 Vema; imezuwiwa kabisa kwa angahewa ya Dunia 709 00:46:55,680 --> 00:46:59,160 Kwa hiyo bila kutumia darubuni za anga wanaanga wasingeweza kuona 710 00:46:59,200 --> 00:47:02,080 mwanga huu wenye nguvu. 711 00:47:03,680 --> 00:47:07,080 Darubini za mionzi ya X rei na gamma hubaini joto. 712 00:47:07,120 --> 00:47:11,800 ulimwengu wa kinishati na vurumai yenye mkusanyiko wa galaksi, mashimo ya mwanga (black holes). 713 00:47:11,840 --> 00:47:16,080 milipuko ya nova kuu na migongano ya glaksi. 714 00:47:18,760 --> 00:47:20,840 Hata hivyo, ni vigumu sana kutengeneza. 715 00:47:20,920 --> 00:47:24,440 Mionzi ya kinisahti hupita moja kwa moja kwenye kioo cha kwaida. 716 00:47:24,520 --> 00:47:29,680 Mionzi ya X rei inaweza kulengwa na mfululizo wa vioo pindepinde vilivyotengenezwa kwa dhahabu safi! 717 00:47:29,760 --> 00:47:33,120 Na mionzi wa gamma hupimwa na kamera maalum ya jichomoja (pinhole). 718 00:47:33,200 --> 00:47:36,560 au sintileta zilizoshenezwa zitoazo vipasha cheche za mwanga wa kawaida. 719 00:47:36,640 --> 00:47:39,680 vikipigwa na fotoni za kichirizi cha gamma. 720 00:47:40,960 --> 00:47:45,120 Mwaka 1990, NASA ilishughulikia Kituo cha Compton cha Uchunguzi wa Mionzi ya Gamma. 721 00:47:45,200 --> 00:47:48,280 Wakati huo, kilikuwa ndicho setilaiti kubwa kabisa ya kisayansi 722 00:47:48,360 --> 00:47:49,880 .iliyowahi kutengenezwa. 723 00:47:49,960 --> 00:47:53,120 Ni maabara kamili na iliyokamilika kabisa huko angani. 724 00:47:53,200 --> 00:47:56,480 Mwaka 2008, Compton ilifuatiliwa na GLAST: 725 00:47:56,560 --> 00:48:00,520 Darbini ya anga ya Eneo Kubwa ya Mionzi ya Gamma. 726 00:48:00,600 --> 00:48:04,120 Itachunguza kila kitu kwenye Ulimwengu wa nishati kali kutoka 727 00:48:04,200 --> 00:48:06,520 mada isiyoonekana hadi “pulsar: 728 00:48:08,440 --> 00:48:12,360 Kwa sasa, wanaastronomia wana darubini za X rei angani. 729 00:48:12,440 --> 00:48:17,400 Kutoka NASA ni Kituo cha X rei cha Chandara na kutoka ESA ni kituo cha XMM-Newton. 730 00:48:17,480 --> 00:48:21,480 vyote viwili vinachunguza sehemu zenye kupita zote Ulimwenguni. 731 00:48:23,960 --> 00:48:27,680 Hivi ndivyo anga linavyoonekana kwa kutumia mwono wa X rei 732 00:48:27,760 --> 00:48:32,160 Sura zilizopanuka ni mawingu ya gezi yaliyo na joto la mamilioni ya nyuzi joto. 733 00:48:32,240 --> 00:48:35,680 Mawimbi ya mishituko katika mabaki ya milipuko ya nova kuu. 734 00:48:35,760 --> 00:48:39,960 Vyanzo nukta nguvu ndizo nyota pacha ya X rei, nyota za nutroni au. 735 00:48:39,960 --> 00:48:43,640 Mashimo ya Mwanga (Black holes) yanayo nyonya mada kutoka nyota wenza. 736 00:48:43,720 --> 00:48:47,280 Gesi hii ya joto inayoangukia ndani ya Mashimo ya Mwanga inatoa X rei. 737 00:48:47,360 --> 00:48:51,560 Kama ilivyo, darubini za mionziya X rei zinafichua mashimo makubwa kabisa ya mwanga katika. 738 00:48:51,640 --> 00:48:53,760 Mihimili ya galaksi za mbali 739 00:48:53,840 --> 00:48:57,800 Mada inavyorukia ndani kwa ndani inapata joto kali na kuanza kuwaka na mwanga wa X rei. 740 00:48:57,880 --> 00:49:02,160 Kabla kidogo tu ya kuangukia ndani ya Shimo la Mwanga na kupotea moja kwa moja, 741 00:49:02,240 --> 00:49:06,840 Gesi jembamba yeneye moto pia inajaza nafasi kati ya glaksi mbali mbali. 742 00:49:06,920 --> 00:49:08,320 .katika mkusanyiko wa galaksi. 743 00:49:08,400 --> 00:49:12,240 Wakati mwingine, gesi kati ya makusanyiko ya galaksi inashtuliwa na huwa moto hata zaidi. 744 00:49:12,320 --> 00:49:16,480 .kwa kugongana na kuunganishwa kwa mikusanyiko ya galaksi. 745 00:49:16,560 --> 00:49:20,760 Kinachosisimua zaidi ni milipuko ya mionzi ya gamma, 746 00:49:20,840 --> 00:49:22,600 ni matukio ya nishati nyingi kuliko yote kaitiaka Ulimwengu. 747 00:49:22,680 --> 00:49:26,920 Hii ni milipuko mikubwa ya maangamizi ya nyota kubwa 748 00:49:26,960 --> 00:49:28,760 Na zenye kuzunguka kwa kasi 749 00:49:28,840 --> 00:49:32,760 Kwa muda mfupi kuliko secunde, hutoa nishati nyingi kuliko itolewayo na jua katika 750 00:49:32,840 --> 00:49:35,760 Miaka bilioni 10 751 00:49:38,200 --> 00:49:42,160 Hubble, Spitzer, Chandar, XMM-Newton na GLAST. 752 00:49:42,240 --> 00:49:44,600 zote ni mijitu shupavu. 753 00:49:44,680 --> 00:49:47,640 Lakini darubuni nyingine za anga ni ndogo zaidi na zinafanya kazi kubwa sana 754 00:49:47,720 --> 00:49:49,240 misheni zenye malengo maalum. 755 00:49:49,320 --> 00:49:51,280 Chukua kwa mfano, COROT. 756 00:49:51,360 --> 00:49:54,880 Setilaiti hii ya Kifaransa ina kazi maalum ya kuchunguza mitetemeko katika nyota 757 00:49:54,960 --> 00:49:56,880 na sayari katika nyota za mbali na Dunia. 758 00:49:56,960 --> 00:50:01,240 Au satelaiti ya NASA ya “Swift”, inayounganisha uchunguzi wa mionzi ya X rein na ya gama. 759 00:50:01,320 --> 00:50:05,720 iliyotengenezwa kuelewa ajabu ya vipasuko vya mionzi ya gamma. 760 00:50:05,800 --> 00:50:10,160 Halafu kuna WMAP, Uchunguzi wa Wilkison wa Kutowiana kwa Mawimbi ya Mikro. 761 00:50:10,240 --> 00:50:13,840 Katika miaka zaidi tu ya miwili angani, WMAP imekwisha chora ramani 762 00:50:13,920 --> 00:50:17,280 mionzi hiyo ilijoaa Ulimwenguni kwa kina isiyotarajiwa. 763 00:50:17,360 --> 00:50:21,200 WMAP imewapa wanaastronomia uelewa mzuri kuliko wote hadi sasa ya 764 00:50:21,280 --> 00:50:26,680 sehemu za Ulimwengu zlivyokuwa mwanzoni kabisa zaidi ya miaka bilioni 13 iliyopita. 765 00:50:26,760 --> 00:50:29,640 Kufungua mipaka ya anga ni msisimko mkubwa kuliko yote. 766 00:50:29,720 --> 00:50:32,240 ya maendeleo katika historia ya darubini. 767 00:50:32,320 --> 00:50:34,760 Kwa hiyo, kijacho baada yah ii ni nini? 768 00:50:37,800 --> 00:50:40,680 7. Nini Kifuatacho? 769 00:50:42,680 --> 00:50:45,480 Huko Arizona, kioo cha kwanza kimekwisha tengenezwa kwa ajili ya. 770 00:50:45,560 --> 00:50:47,400 “Darubini Kubwa la Megalan” (Giant Megalan Telescope) 771 00:50:47,480 --> 00:50:50,680 Kifaa hiki kikubwa kitatengenezwa katika kituo cha kuangalia anga cha Las Campanas 772 00:50:50,760 --> 00:50:52,360 huko Chile. 773 00:50:52,440 --> 00:50:56,040 Vioo vyake saba, kila kimoja kikiwa na upana wa mita nane 774 00:50:56,120 --> 00:50:59,200 vitapangwa kama majani ya ua. 775 00:50:59,280 --> 00:51:02,200 Na kwa pamoja yataweza kukusanya zaidi ya mara nne ya. 776 00:51:02,280 --> 00:51:05,799 .mwanga unaokusanywa na darubini yoyote ya sasa hivi. 777 00:51:05,880 --> 00:51:10,240 Darubini la mita thelathini la California liliopangwa kutengenezwa 2015 778 00:51:10,320 --> 00:51:13,080 ni kama aina kubwa sana ya darubini ya Keck. 779 00:51:13,160 --> 00:51:16,360 Mamia ya vipande vya vioo vitkuwa kama kioo kimoja 780 00:51:16,440 --> 00:51:20,520 kubwa kama jengo la ghorofa sita. 781 00:51:20,600 --> 00:51:25,320 Huko Ulaya, mipango imetayarishwa ya “Darubini Kubwa Kabisa ya Ulaya” (European Extremely Large Telescope) 782 00:51:25,799 --> 00:51:29,160 Ikiwa na kioo chenye upana wa mita 42, kioo chake kitakuwa na ukubwa. 783 00:51:29,240 --> 00:51:32,640 wa nusu ya uwanja wa mpira, mara mbili ya eneo la 784 00:51:32,720 --> 00:51:34,840 “Darubini ya Mita Thelathini” (Thirty Meter Telescope) 785 00:51:34,920 --> 00:51:39,400 Darubini kubwa kabisa hizi za mbeleni, zakupima vizuri miali ya joto. 786 00:51:39,480 --> 00:51:44,160 zote zikifungiwa mitambo nyeti na ya kupinda mwanga vizuri. 787 00:51:44,240 --> 00:51:46,840 Zinategemewa kuvumbua glaksi za wakati wa mwanzo wa Ulimwengu wetu 788 00:51:46,920 --> 00:51:50,120 na nyota za zamani kabisa Ulimwenguni. 789 00:51:50,200 --> 00:51:53,120 Zaidi ya hiyo, zinaweza kutupatia picha halisi 790 00:51:53,200 --> 00:51:56,160 ya sayari zilizopo katika mfumo mwingine wa sayari na jua. 791 00:51:56,240 --> 00:52:00,000 Kwa wanaastronomia wa mwanzo wa redio mita, 42 ni ndogo kabisa 792 00:52:00,080 --> 00:52:02,720 Wana unganisha darubini ndogo ndogo kutengeneza. 793 00:52:02,799 --> 00:52:05,080 darubini kubwa zaidi. 794 00:52:05,160 --> 00:52:08,799 Huko Uholanzi, mpangilio wa mibembea midogo (Low Frequency Array) LOFAR 795 00:52:08,880 --> 00:52:10,520 inatengenezwa sasa hivi. 796 00:52:10,600 --> 00:52:15,840 Nyanya za optiki zita unganisha antena 30,000 kwenye komputa kabambe. 797 00:52:15,920 --> 00:52:19,440 Rasimu hii mpya haina sehemu zinazotembea lakini inaweza kuona. 798 00:52:19,520 --> 00:52:22,840 pande nane kwa pamoja 799 00:52:22,920 --> 00:52:26,120 Technologia ya LOFAR inawezekana itatumika katika mpangilio wa mraba wa 800 00:52:26,200 --> 00:52:28,600 wa kilomita ambayo sasa inapanda katika orodha ya mahitaji muhimu 801 00:52:28,680 --> 00:52:30,560 ya wanaastronomia wa redio 802 00:52:30,640 --> 00:52:34,640 Mpangilio huu wa kimataifa unaweza ukitengenezwa Australia au Afrika ya Kusini 803 00:52:34,720 --> 00:52:38,560 Matenga makubwa na ndogo ya Satellite zitaunganishwa kutupatia. 804 00:52:38,640 --> 00:52:42,920 picha zitakazo onyesha anga ya redio kwa undani kabisa. 805 00:52:43,000 --> 00:52:46,720 Na zikiwa na eneo la ukusanyaji wa mraba moja ya kilometa 806 00:52:46,799 --> 00:52:50,440 mpangilio huu mpya utakuwa na uwezo mkubwa kuliko mitambo mingine yoyote ya redio 807 00:52:50,520 --> 00:52:52,920 iliotengenzwa popote. 808 00:52:53,000 --> 00:52:58,040 Evolving Galaksi zinazokuwa, “Quasars” kubwa na “Pulsars” zenye nguvu zinazopepesa, 809 00:52:58,160 --> 00:53:01,799 hakuna kituchochote chenye kutoa mwanga wa redio utaweza kukweupa macho haya ya kijasusi 810 00:53:01,880 --> 00:53:04,760 ya Mpangilio wa Mraba wa Kilometa. 811 00:53:04,799 --> 00:53:08,280 Mitambo hii pia itatafuta muuliko utolewao na 812 00:53:08,360 --> 00:53:11,840 viumbe vya kiajinabi nje ya dunia. 813 00:53:11,920 --> 00:53:15,160 Na vipi anga za juu? 814 00:53:15,240 --> 00:53:19,040 Sasa, baada ya matengenzo ya tano na ya mwisho “Darubini ya Anga za Juu ya HUBBLE” 815 00:53:19,120 --> 00:53:24,480 itaendelea kufanya kazi hadi 2013 hivi. 816 00:53:24,560 --> 00:53:28,720 Wakati huo chombo kingine kitapelekwa angani 817 00:53:30,760 --> 00:53:34,720 Kutana na Darubini ya Anga za Juu ya Webb, darubini ya miali ya joto (infrared) 818 00:53:34,799 --> 00:53:40,480 Iliyo pata jina kutoka kwa mfanya kazi mmoja wa NASA. 819 00:53:40,560 --> 00:53:44,840 Ikisha pelekwa angani, kioo chake cha mita 6.5 yenye vioo vidogo vita funuka 820 00:53:44,920 --> 00:53:48,480 kama ua linalo chanua yenye uwezo mara saba ya uono 821 00:53:48,560 --> 00:53:51,360 wa Hubble. 822 00:53:51,440 --> 00:53:54,520 Uzio mkubwa kufunika mwanga wa Jua utaweka mitambo yake ya kuangalia mwanga na 823 00:53:54,600 --> 00:53:57,960 mitambo inayofanya kazi katika baridi katika kivuli kila mara na kuiwezesha kufanya kazi katika 824 00:53:58,040 --> 00:54:03,000 Halijoto ndogo kabisa ya degree za joto za Celcius (sentigredi) 233 chini ya sifuri 825 00:54:04,200 --> 00:54:07,880 Darubini ya James Webb haitazunguka Dunia. 826 00:54:07,960 --> 00:54:11,640 Ila itawekwa sehemu moja kilomita millioni moja na nusu kutoka 827 00:54:11,720 --> 00:54:15,880 Duniani katika mzunguko mpana wa kuzunguka Jua. 828 00:54:15,960 --> 00:54:19,080 Miaka hamsini iliyopita, Darubini ya Hale, juu ya Mlima Palomar 829 00:54:19,160 --> 00:54:20,960 ilikuwa kubwa katika historia. 830 00:54:21,000 --> 00:54:25,120 Sasa, hata kubwa zaidi ya hiyo itarushwa katika anga za juu kabisa. 831 00:54:25,160 --> 00:54:29,440 Tunaweza kubuni tu mavumbuzi ya kusisimua darubini hii itakyoleta. 832 00:54:29,520 --> 00:54:31,680 Weka masikio na macho wazi! 833 00:54:32,160 --> 00:54:34,880 Wakati huo, mainginia vumbuaji wana kuja na mirasimu ya 834 00:54:34,960 --> 00:54:37,720 ki mapinduzi kwa darubini za aina mpya kila mara. 835 00:54:37,799 --> 00:54:42,040 Huko Canada, wanasayansi wametengeneza kinachoitwa “Darubini ya kioo cha ki maji maji” 836 00:54:42,120 --> 00:54:45,200 Katika darubini hii mwanga wa nyota una akisiiwa siyo na 837 00:54:45,280 --> 00:54:49,360 kioo cha kawaida, ila na sura mviringo ya 838 00:54:49,440 --> 00:54:52,600 .Zebaki ya kimajimaji inayo zungushwa. 839 00:54:52,680 --> 00:54:56,360 Kutokana jinisi zinavyo fanya kazi darubini za zebaki zinaweza kuagalia juu tu, 840 00:54:56,440 --> 00:54:59,120 lakini faida yake ni gharama ndogo 841 00:54:59,200 --> 00:55:01,360 nakuweza kutengenezwa kwa urahisi. 842 00:55:01,440 --> 00:55:04,440 Wanaastronomia wa redio wanataka kuweka mfulilizo kama wa LOFAR 843 00:55:04,520 --> 00:55:07,360 wa antena ndogo ndogo hizo huko Mwezini, mbali iwezekanayo na. 844 00:55:07,440 --> 00:55:10,880 mwingiliano wa vyanzo vya mionzi ya redio kutoka Duniani. 845 00:55:10,960 --> 00:55:13,520 Nani ajuae, siku moja kuweza kuwepo hata darubini kubwa ya mwanga wa kawaida 846 00:55:13,600 --> 00:55:16,360 katika upande wa pili wa Mwezi. 847 00:55:16,440 --> 00:55:19,360 Na kwa kutumia darubini za angani na mifunikio, wanaastrnomia 848 00:55:19,440 --> 00:55:21,960 wa mionzi ya X-ray wanategemea kuboresha macho yao kiasi kikubwa 849 00:55:22,040 --> 00:55:23,040 huko mbeleni. 850 00:55:23,120 --> 00:55:25,720 Wanaweza hata waka fanikiwa kupata picha ya ncha ya. 851 00:55:25,799 --> 00:55:27,760 Shimo la mwanga (Black hole) 852 00:55:29,560 --> 00:55:32,560 Siku moja hiyo darubini inaweza kujibu maswali muhimu sana. 853 00:55:32,640 --> 00:55:38,840 yanayo watatanisha binadamu: je tuko pekee yetu katika ulimwengu huu? 854 00:55:42,480 --> 00:55:45,800 Tunajua kuwa kuna mifumo mingine ya jua huko mbali 855 00:55:45,920 --> 00:55:48,280 Pia tunadhani kuna sayari kama Duniya yetu huko ikiwa na 856 00:55:48,400 --> 00:55:50,200 maji 857 00:55:50,320 --> 00:55:51,200 Lakini. 858 00:55:51,320 --> 00:55:53,440 je kuna uhai huko? 859 00:55:54,320 --> 00:55:58,120 Kutafuta sayari za mbali huko ina ugumu 860 00:55:58,240 --> 00:56:00,680 Mara nyingi zinafichiwa kutoka kwa wanaastronamia na. 861 00:56:00,720 --> 00:56:03,960 mwanga kali sana wa jua-mama yao 862 00:56:04,920 --> 00:56:08,040 Mkusanyiko wa darubini zilizo katika giza ya anga ya juu 863 00:56:08,160 --> 00:56:10,760 inaweza kutupa majibu mapya 864 00:56:10,799 --> 00:56:13,520 Kwa sasa NASA inawaza mradi uitwao 865 00:56:13,560 --> 00:56:16,120 ”Utafutaji wa sayari kama Dunia” 866 00:56:16,240 --> 00:56:20,680 Na huko Ualya wanasayansi wanarasimu “Mpangalio wa Darwin” 867 00:56:20,799 --> 00:56:24,360 Darubini sita zitakazozunguka Jua katiak mpangilio maalum 868 00:56:24,480 --> 00:56:28,520 “Leza” zitadhibiti umbali kati ya darubini kuwa karibu nanomita moja (sehemu malioni kwa sentimeta moja) 869 00:56:28,560 --> 00:56:32,200 Kwa pamoja zitikuwa na uwezo mkubwa wa kutenga 870 00:56:32,240 --> 00:56:36,040 mwanga wa jua zao, ili wanasayansi waweze kuona 871 00:56:36,160 --> 00:56:39,800 sayari kama Dunia kama yetu zinazozunguka nyota zingine. 872 00:56:40,640 --> 00:56:44,880 Baada ya hapo wanaastronomia lazima wa chunguze mwanga uliakisiwa na sayari hiyo 873 00:56:45,000 --> 00:56:49,960 Mibembea ya mwanga huo utaonyesha dalili za anga ya sayari hiyo 874 00:56:50,000 --> 00:56:53,280 Nani ajuaye, katika miaka 15 ijayo tunaweza tukatambua dalili. 875 00:56:53,320 --> 00:56:55,600 ya gesi ya oxygen ,methane na ozone 876 00:56:55,720 --> 00:56:58,800 Ambazo ni dalili ya uhai 877 00:57:01,000 --> 00:57:03,520 Ulimwengu umejaa mishangao 878 00:57:03,640 --> 00:57:05,960 Anga hazimalizi kutushangaza 879 00:57:06,080 --> 00:57:08,960 Si ajabu mamia na maelfu ya wanaastronomia wa kawaida 880 00:57:09,000 --> 00:57:11,520 Duniani kote hutoka nje usiku kwenye anga wazi na kushangaa. 881 00:57:11,640 --> 00:57:13,200 Ulimwengu wetu wote 882 00:57:13,240 --> 00:57:15,520 Darubini zao ni nzuri mno kuliko 883 00:57:15,640 --> 00:57:16,960 aliotmia Galileo. 884 00:57:17,000 --> 00:57:20,600 Picha zao za electroniki huzidi hata picha za kawaida zilizo chukuliwa 885 00:57:20,640 --> 00:57:23,760 wanaastronomia miaka kumi au ishirini zilizopita. 886 00:57:23,880 --> 00:57:27,200 Upekuzi wa kuelewa Ulimwengu wetu na wanaastronomia, kwa kutumia darubini 887 00:57:27,240 --> 00:57:30,760 ni kama miaka 400 tu. 888 00:57:30,799 --> 00:57:35,040 Bado kuna maeneo mengi yasiyojulikana hapo angani. 889 00:57:35,560 --> 00:57:38,880 Tumefika mbali tangu Galileo aanze kuelewa anga 890 00:57:39,000 --> 00:57:42,200 kwa darubini yake karne 4 ilitopita . 891 00:57:42,240 --> 00:57:45,440 Leo tunaendelea kuangalia Ulimwengu wetu na darubini 892 00:57:45,480 --> 00:57:50,800 siyo tu tukuto hapa duniani lakini katika sehemu zisizihesabika za anga za juu 893 00:57:50,920 --> 00:57:54,520 Mbegu za ubinadamu upo katika chemchem isiyoisha 894 00:57:54,640 --> 00:57:57,680 ya wakevu na shani ya uvumbuzi 895 00:57:57,799 --> 00:58:00,360 Tumeanza tu kujibu maswali makubwa makubwa 896 00:58:00,400 --> 00:58:02,440 yaliyoulizwa 897 00:58:02,480 --> 00:58:05,120 Na tumevumbua sayari 300 yanaozunguka nyota zingine katika 898 00:58:05,160 --> 00:58:09,200 galaxy yetu ya Njia ya Nyota nakupata molekyli za mahuluki katika sayari. 899 00:58:09,240 --> 00:58:12,760 katika nyota za mbali kabisa 900 00:58:12,799 --> 00:58:17,440 Mavumbizi ya ajabu haya yanaweza kuonekana kama kilele cha uvumbuzi kwa binadamu 901 00:58:17,520 --> 00:58:21,520 lakini mazuri mengi si mashaka bado yatakuja 902 00:58:21,640 --> 00:58:24,440 Wewe pia unaweza kujiunga katika uvumbuzi huu 903 00:58:24,480 --> 00:58:29,200 Angalia juu na ustaajabu.