1 00:00:00,000 --> 00:00:06,000 Dla astronomów, Omega Centauri od dawna jest wyrzutkiem wśród gromad kulistych. 2 00:00:06,000 --> 00:00:11,000 Nowe obserwacje uzyskane przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a NASA/ESA oraz Obserwatorium Gemini 3 00:00:11,000 --> 00:00:16,000 dostarczają zaskakującego wyjaśnienia osobliwości gromady Omega Centauri. 4 00:00:35,000 --> 00:00:37,000 To jest Hubblecast! 5 00:00:37,000 --> 00:00:41,000 Wiadomości i obrazy z Kosmicznego Teleskopu Hubble'a NASA/ESA. 6 00:00:41,000 --> 00:00:46,000 Podróże w czasie i przestrzeni z naszym prowadzącym, Doktorem J, a.k.a. Dr Joe Liske. 7 00:00:47,000 --> 00:00:49,000 Witajcie w Hubblecast! 8 00:00:49,000 --> 00:00:53,000 Dzisiejszym kosmicznym gościem specjalnym jest bardzo wyjątkowy obiekt. 9 00:00:53,000 --> 00:00:59,000 Omega Centauri od dawna jest znana jako największa i najjaśniejsza gromada kulista widoczna na nocnym niebie. 10 00:00:59,000 --> 00:01:08,000 Gromada kulista to prawie okrągłe zgrupowanie dziesiątek lub setek tysięcy starych gwiazd ciasno związanych ze sobą przez siłę grawitacji, 11 00:01:08,000 --> 00:01:12,000 leżących na peryferiach wielu galaktyk, w tym naszej Drogi Mlecznej. 12 00:01:12,000 --> 00:01:19,000 Piękna, choć tajemnicza, Omega Centauri od dawna jest zagadką dla astronomów. 13 00:01:23,000 --> 00:01:29,000 Omega Centauri leży w gwiazdozbiorze Centaura i jest widoczna z Ziemi gołym okiem. 14 00:01:29,000 --> 00:01:33,000 Jest to jeden z ulubionych obiektów dla obserwatorów na południowej półkuli, 15 00:01:33,000 --> 00:01:38,000 jej rozmiar dorównuje prawie Księżycowi w pełni jeśli jest obserwowana z dogodnego miejsca. 16 00:01:38,000 --> 00:01:43,000 To jakim dokładnie obiektem jest Omega Centauri długo było kontrowersyjną kwestią. 17 00:01:43,000 --> 00:01:49,000 Po raz pierwszy odnotowano ją w katalogu Ptolemeusza blisko dwa tysiące lat temu jako pojedynczą gwiazdę. 18 00:01:49,000 --> 00:01:54,000 W 1667 roku Edmund Halley rozpoznał ją jako mgławicę. 19 00:01:54,000 --> 00:02:04,000 W latach 30tych XIX wieku angielski astronom John Herschel jako pierwszy rozpoznał ją jako gromadę kulistą - kategorię która została do dnia dzisiejszego. 20 00:02:13,000 --> 00:02:18,000 Omega Centauri ma kilka cech które odróżniają ją od innych gromad kulistych: 21 00:02:18,000 --> 00:02:29,000 w porównaniu z przeciętną gromadą kulistą, Omega Centauri ma spłaszczony kształt, wiruje szybciej, oraz zawiera kilka pokoleń gwiazd - 22 00:02:29,000 --> 00:02:35,000 co jest niezwykłe dla gromad kulistych, które typowo zawierają jedno pokolenie starych gwiazd. 23 00:02:35,000 --> 00:02:44,000 Co więcej, masa Omega Centauri jest prawie 10-krotnie większa niż innych gromad - to prawie tyle co mała galaktyka. 24 00:02:44,000 --> 00:02:50,000 Nowe obrazy uzyskane za pomocą kamery ACS na pokładzie Kosmicznego Teleskopu Hubble'a NASA/ESA 25 00:02:50,000 --> 00:02:54,000 oraz dane uzyskane przez spektrograf GMOS w Obserwatorium Gemini 26 00:02:54,000 --> 00:03:01,000 wskazują, że Omega Centauri wydaje się skrywać niespotykaną dotąd czarną dziurę średniej masy. 27 00:03:06,000 --> 00:03:13,000 Czarna dziura została odkryta kiedy astronomowie zmierzyli ruchy własne i jasność gwiazd w centrum Omegi Centauri. 28 00:03:13,000 --> 00:03:19,000 Odkryli, że gwiazdy poruszały się o wiele szybciej niż przewidywano biorąc pod uwagę ich ilość i jasność. 29 00:03:19,000 --> 00:03:26,000 Takie zachowanie wyraźnie wskazuje na istnienie niezwykle masywnego obiektu w centrum gromady. 30 00:03:26,000 --> 00:03:32,000 Silne pole grawitacyjne czarnej dziury o masie 40 tysięcy mas Słońca 31 00:03:32,000 --> 00:03:36,000 powoduje oddziaływanie pozwalające wytłumaczyć wyniki pomiarów. 32 00:03:38,000 --> 00:03:44,000 To jest Dr Eva Noyola z Instytutu Fizyki Pozaziemskiej Maxa Plancka w Niemczech. 33 00:03:44,000 --> 00:03:49,000 Więc Eva, byłaś główną autorką tych badań. Jak odkryłaś tę czarną dziurę? 34 00:03:49,000 --> 00:03:56,000 Odkryliśmy ją patrząc na zdjęcia Hubble'a i mierząc ile jest gwiazd jest w samym centrum gromady. 35 00:03:56,000 --> 00:04:00,000 Potem wykorzystaliśmy spektrograf GMOS i zmierzyliśmy prędkości tych gwiazd. 36 00:04:00,000 --> 00:04:04,000 Odkryliśmy, że prędkości gwiazd są o wiele wyższe niż przewidywane dla samych gwiazd, 37 00:04:04,000 --> 00:04:09,000 a z tego wynika, że jest tam jeszcze dodatkowa materia, co oznacza, że znaleźliśmy czarną dziurę. 38 00:04:09,000 --> 00:04:11,000 A co szczególnego jest w tej czarnej dziurze? 39 00:04:11,000 --> 00:04:16,000 Wyjątkową rzeczą jest to, że ma ona masę 40 tysięcy mas Słońca. 40 00:04:16,000 --> 00:04:20,000 Oznacza to, że jest o wiele większa niż czarne dziury o masach gwiazd które znajdujemy w naszej Galaktyce, 41 00:04:20,000 --> 00:04:25,000 ale wiele mniejsza niż supermasywne czarne dziury które znajdujemy w centrach galaktyk. 42 00:04:25,000 --> 00:04:31,000 Oznacza to, że w przyrodzie powstają czarne dziury o różnych masach, nie tylko małe i wielkie. 43 00:04:31,000 --> 00:04:34,000 Ale w czym problem? Dlaczego jest to takie ważne? 44 00:04:34,000 --> 00:04:41,000 Po pierwsze to jest dopiero druga czarna dziura znaleziona w gromadzie kulistej, więc potwierdza to wcześniejsze badania. 45 00:04:41,000 --> 00:04:47,000 Co więcej, wiemy że potrzebne są zaczątki z których rozwijają się supermasywne czarne dziury. 46 00:04:47,000 --> 00:04:53,000 A jeśli znajdziemy wiele dziur takich jak ta, mogą one być dobrym źródłem do rozwoju supermasywnych czarnych dziur. 47 00:04:56,000 --> 00:05:02,000 Jedną z implikacji tego odkrycia jest to, że prawdopodobnie Omega Centauri nie jest wcale gromadą kulistą, 48 00:05:02,000 --> 00:05:07,000 ale raczej rodzajem galaktyki karłowatej która została obdarta z zewnętrznych gwiazd i ciemnej materii, 49 00:05:07,000 --> 00:05:11,000 co niektórzy naukowcy podejrzewali już od kilku lat. 50 00:05:11,000 --> 00:05:19,000 Ponad dwa tysiące lat po tym jak Omegę Centauri błędnie uznano za gwiazdę, jej prawdziwa natura w końcu wychodzi na jaw. 51 00:05:19,000 --> 00:05:25,000 Zastanawiam się, czy Omega Centauri skrywa przed nami jeszcze inne niespodzianki? 52 00:05:25,000 --> 00:05:28,000 Żegna was Dr J, prowadzący Hubblecast. 53 00:05:28,000 --> 00:05:32,000 Po raz kolejny przyroda przerosła nasze najśmielsze oczekiwania. 54 00:05:33,000 --> 00:05:37,000 Hubblecast jest produkowany przez ESA/Hubble w Europejskim Obserwatorium Południowym w Niemczech. 55 00:05:37,000 --> 00:05:42,000 Misja Hubble to projekt międzynarodowej współpracy między NASA i Europejską Agencją Kosmiczną. Tłumaczenie: Mariusz Herbich.