1 00:00:18,000 --> 00:00:19,000 To jest Hubblecast! 2 00:00:19,000 --> 00:00:22,000 Wiadomości i zdjęcia z należącego do NASA/ESA Kosmicznego Teleskopu Hubble'a. 3 00:00:22,000 --> 00:00:29,000 Podróżując poprzez czas i przestrzeń z naszym gospodarzem doktorem J., znanym również jako dr Joe Liske. 4 00:00:29,000 --> 00:00:35,000 Witajcie w drugim specjalnym odcinku Hubblecast związanym z obchodami Międzynarodowego Roku Astronomii 2009. 5 00:00:35,000 --> 00:00:42,000 W pierwszym odcinku dowiedzieliśmy się o wynalezieniu teleskopu i jak to wydarzenie ułatwiło człowiekowi wykonanie pierwszych kroków w kosmos. 6 00:00:42,000 --> 00:00:48,000 Dziś zobaczymy jak astronomowie używają coraz większych teleskopów, aby spoglądać dalej niż kiedykolwiek wcześniej. 7 00:00:50,000 --> 00:00:52,000 W nocy wasze oczy przystosowują się do ciemności. 8 00:00:52,000 --> 00:00:56,000 Wasze źrenice rozszerzają się, by zebrać więcej światła do waszych oczu. 9 00:00:56,000 --> 00:01:01,000 W rezultacie możecie widzieć niewyraźne obiekty i przyćmione gwiazdy. 10 00:01:01,000 --> 00:01:05,000 Wyobraźcie sobie teraz, że macie źrenice o metrowej średnicy. 11 00:01:05,000 --> 00:01:09,000 Wyglądalibyście doprawdy dziwnie, ale jednocześnie mielibyście nadprzyrodzony wzrok! 12 00:01:09,000 --> 00:01:12,000 To jest właśnie to, co teleskopy robią dla was. 13 00:01:16,000 --> 00:01:18,000 Teleskop jest jak lejek. 14 00:01:18,000 --> 00:01:24,000 Jego główna soczewka lub zwierciadło zbiera światło gwiazd i doprowadza wprost do waszych oczu. 15 00:01:27,000 --> 00:01:31,000 Im większa jest soczewka lub zwierciadło teleskopu, tym bledsze obiekty możecie zobaczyć. 16 00:01:31,000 --> 00:01:37,000 Zatem rozmiar jest rzeczywiście wszystkim. Jednak jak wielki teleskop można zbudować? 17 00:01:37,000 --> 00:01:40,000 Cóż, właściwie niezbyt duży, jeśli jest to refraktor. 18 00:01:43,000 --> 00:01:46,000 Światło gwiazdy musi przejść przez główną soczewkę. 19 00:01:46,000 --> 00:01:49,000 W związku z tym możecie podeprzeć ją tylko wokół jej krawędzi. 20 00:01:49,000 --> 00:01:55,000 Jeśli skonstruujecie zbyt dużą soczewkę, będzie zbyt ciężka i zacznie się odkształcać pod własnym ciężarem. 21 00:01:55,000 --> 00:01:58,000 To zaś oznacza, że obraz będzie zniekształcony. 22 00:02:01,000 --> 00:02:07,000 Największy refraktor w historii został zbudowany w 1897 w Obserwatorium Yerkes usytuowanym na obrzeżach Chicago. 23 00:02:07,000 --> 00:02:11,000 Jego główna soczewka miała niewiele ponad metr średnicy. 24 00:02:11,000 --> 00:02:14,000 Jednak tubus miał niewiarygodną długość 18 metrów. 25 00:02:14,000 --> 00:02:22,000 Wraz z ukończeniem teleskopu Yerkes, budowniczowie teleskopów refrakcyjnych osiągnęli w zasadzie granicę ich możliwości. 26 00:02:22,000 --> 00:02:26,000 Chcecie większych teleskopów? Pomyślcie o zwierciadłach. 27 00:02:30,000 --> 00:02:36,000 W teleskopie refrakcyjnym światło gwiazdy odbija się od zwierciadła, zamiast przejść poprzez soczewkę. 28 00:02:36,000 --> 00:02:43,000 To oznacza, że możecie wyprodukować zwierciadło znacznie cieńsze od soczewki i podeprzeć je od tyłu. 29 00:02:43,000 --> 00:02:47,000 W rezultacie możecie budować zwierciadła znacznie większe niż soczewki. 30 00:02:49,000 --> 00:02:53,000 Duże zwierciadła przywędrowały do południowej Kalifornii wiek temu. 31 00:02:53,000 --> 00:02:58,000 W tym czasie góra Mount Wilson była odległym szczytem w dziczy pasma górskiego San Gabriel. 32 00:02:58,000 --> 00:03:01,000 Niebo było przejrzyste, a noce ciemne. 33 00:03:02,000 --> 00:03:07,000 Właśnie tu George Ellery Hale zbudował pierwszy teleskop o średnicy 1.5 metra. 34 00:03:07,000 --> 00:03:12,000 Mniejszy niż "emerytowany" teleskop lorda Rosse'a, ale znacznie lepszej jakości, 35 00:03:12,000 --> 00:03:14,000 a w dodatku usytuowany w znacznie lepszym miejscu. 36 00:03:15,000 --> 00:03:21,000 Hale nakłonił lokalnego biznesmena John'a Hooker'a do sfinansowania budowy 2.5 metrowego instrumentu. 37 00:03:21,000 --> 00:03:25,000 Tony szkła oraz nitowanej stali zostały wciągnięte na Mount Wilson. 38 00:03:25,000 --> 00:03:29,000 Teleskop Hokker'a został ukończony w 1917 roku. 39 00:03:29,000 --> 00:03:33,000 Pozostanie największym teleskopem świata przez 30 lat. 40 00:03:33,000 --> 00:03:38,000 Spory fragment kosmicznej artylerii, gotowy aby zaatakować Wszechświat. 41 00:03:42,000 --> 00:03:43,000 I zaatakował. 42 00:03:43,000 --> 00:03:50,000 Wraz z niewiarygodnym rozmiarem nowego teleskopu zmianie uległ sposób oglądania uzyskanych zdjęć. 43 00:03:50,000 --> 00:03:54,000 Astronomowie nie przyglądali się już niebu poprzez okular nowego giganta. 44 00:03:54,000 --> 00:03:59,000 Zamiast tego przez wiele godzin zbierali światło na płytach fotograficznych. 45 00:03:59,000 --> 00:04:03,000 Nikt nigdy wcześniej nie spojrzał tak daleko w kosmos. 46 00:04:04,000 --> 00:04:08,000 Mgławica spiralna okazała się być pełna indywidualnych gwiazd. 47 00:04:08,000 --> 00:04:12,000 Czy mogły to być rozległe systemy gwiezdne takie jak nasza własna Droga Mleczna? 48 00:04:12,000 --> 00:04:20,000 W Mgławicy Andromeda Edwin Hubble odkrył szczególny rodzaj gwiazdy, która zmienia swoją jasność z zegarmistrzowską precyzją. 49 00:04:20,000 --> 00:04:25,000 Na podstawie swoich obserwacji Hubble był w stanie oszacować odległość do Andromedy: 50 00:04:26,000 --> 00:04:28,000 prawie milion lat świetlnych. 51 00:04:29,000 --> 00:04:36,000 Mgławice spiralne takie jak Andromeda były najwyraźniej indywidualnymi galaktykami podlegającymi własnym prawom. 52 00:04:38,000 --> 00:04:40,000 Jednak nie tylko to było niewiarygodne. 53 00:04:40,000 --> 00:04:45,000 Uznano, że większość tych galaktyk oddala się od Drogi Mlecznej. 54 00:04:45,000 --> 00:04:56,000 W Mount Wilson Hubble odkrył, że bliskie galaktyki oddalają się z małymi prędkościami, podczas gdy odległe w znacznie szybszym tempie. 55 00:04:56,000 --> 00:05:00,000 Wniosek? Wszechświat się rozszerzał. 56 00:05:00,000 --> 00:05:06,000 Teleskop Hooker'a umożliwił naukowcom dwudziestego wieku dokonanie wielu znaczących odkryć. 57 00:05:10,000 --> 00:05:14,000 Dzięki teleskopowi, śledzimy historię Wszechświata. 58 00:05:14,000 --> 00:05:22,000 Wszechświat narodził się nieznacznie mniej niż 14 miliardów lat temu, w wielkiej eksplozji czasu i przestrzeni, materii oraz energii 59 00:05:22,000 --> 00:05:24,000 zwanej Big Bang (Wielkim Wybuchem). 60 00:05:24,000 --> 00:05:30,000 Drobne, kwantowe zmarszczki przekształciły się w gęste skupiska pierwotnej materii. 61 00:05:30,000 --> 00:05:33,000 Z niej uformowały się galaktyki. 62 00:05:33,000 --> 00:05:37,000 Zadziwiające w różnorodności wielkości i kształtów. 63 00:05:40,000 --> 00:05:44,000 Fuzja nuklearna w rdzeniach gwiazd wytworzyła nowe atomy. 64 00:05:44,000 --> 00:05:48,000 Węgiel, tlen, żelazo, złoto. 65 00:05:48,000 --> 00:05:53,000 Eksplozje supernowych rozrzuciły te ciężkie pierwiastki z powrotem w kosmos. 66 00:05:53,000 --> 00:05:56,000 Surowiec do kształtowania się nowych gwiazd 67 00:05:56,000 --> 00:05:59,000 i planet! 68 00:06:00,000 --> 00:06:07,000 Pewnego dnia, gdzieś, w jakiś sposób, proste organiczne molekuły wyewoluowały w żyjące organizmy. 69 00:06:08,000 --> 00:06:12,000 Zycie jest cudem w wciąż ewoluującym Wszechświecie. 70 00:06:14,000 --> 00:06:16,000 Jesteśmy kosmicznym pyłem. 71 00:06:16,000 --> 00:06:20,000 To wielka wizja oraz dość radykalna opowieść, 72 00:06:20,000 --> 00:06:23,000 która dotarła do nas poprzez obserwacje za pomocą teleskopu. 73 00:06:25,000 --> 00:06:31,000 Wyobraźcie sobie: bez teleskopu znalibyśmy jedynie sześć planet, jeden księżyc oraz kilka tysięcy gwiazd. 74 00:06:31,000 --> 00:06:35,000 Astronomia byłaby wciąż w powijakach. 75 00:06:37,000 --> 00:06:43,000 Od niepamiętnych czasów odległe zakątki Wszechświata, niczym zakopane skarby, nęciły do rozpoczęcia przygody. 76 00:06:43,000 --> 00:06:52,000 Książęta i potentaci, politycy czy przemysłowcy, razem z ludźmi nauki poczuli się zwabieni przez niezbadane morza przestrzeni, 77 00:06:52,000 --> 00:06:59,000 a dzięki ich zapewnieniom dostarczenia niezbędnych zasobów i środków, obszar eksploracji znacząco się poszerzył. 78 00:07:13,000 --> 00:07:16,000 George Ellery Hale miał ostatecznie jedno marzenie: 79 00:07:16,000 --> 00:07:20,000 zbudować teleskop dwukrotnie większy, niż poprzedni posiadacz rekordu. 80 00:07:20,000 --> 00:07:24,000 Poznajcie dostojną damę astronomii dwudziestego wieku. 81 00:07:24,000 --> 00:07:28,000 Pięciometrowy teleskop Hale'a na górze Palomar. 82 00:07:29,000 --> 00:07:37,000 Ponad pięćset ton wagi, tak precyzyjnie wyważonej, że całość porusza się z niezwykłym wdziękiem, niczym baletnica. 83 00:07:38,000 --> 00:07:43,000 40 tonowe zwierciadło odsłania gwiazdy 40 milionów razy bledsze niż te, które może dojrzeć ludzkie oko. 84 00:07:43,000 --> 00:07:52,000 Teleskop Hale'a, ukończony w 1948 roku, dostarczył nam niespotykanych wcześniej obrazów planet, gromad gwiazd, mgławic oraz galaktyk. 85 00:07:55,000 --> 00:07:57,000 Olbrzymi Jowisz ze swoimi wieloma księżycami. 86 00:07:57,000 --> 00:08:00,000 Zadziwiająca Mgławica Płomień. 87 00:08:03,000 --> 00:08:06,000 Blade smugi gazu w Mgławicy Oriona. 88 00:08:14,000 --> 00:08:15,000 Jednak czy nadal moglibyśmy zbudować coś większego? 89 00:08:15,000 --> 00:08:19,000 Cóż, w późnych latach siedemdziesiątych sowieccy astronomowie podjęli takie próby. 90 00:08:19,000 --> 00:08:24,000 Wysoko w górach Kaukazu, zbudowali Wielki Teleskop Azymutalny (Bolshoi Teleskop Azimutalnyi), 91 00:08:24,000 --> 00:08:28,000 którego zasadnicze zwierciadło miało sześć metrów średnicy. 92 00:08:28,000 --> 00:08:31,000 Niestety nigdy nie sprostało związanym z nim oczekiwaniom. 93 00:08:31,000 --> 00:08:35,000 Było po prostu zbyt duże, zbyt drogie i zbyt skomplikowane. 94 00:08:35,000 --> 00:08:38,000 Czy zatem budowniczowie teleskopów musieli się w tym miejscu poddać? 95 00:08:38,000 --> 00:08:41,000 Czy musieli pogrzebać swoje marzenia o jeszcze większych instrumentach? 96 00:08:41,000 --> 00:08:45,000 Czy historia teleskopu dobiegła do przedwczesnego końca? 97 00:08:45,000 --> 00:08:50,000 Cóż, oczywiście, że nie. Dzisiaj w użyciu są 10 metrowe teleskopy, 98 00:08:50,000 --> 00:08:52,000 a jeszcze większe powstają na deskach kreślarskich. 99 00:08:52,000 --> 00:08:56,000 Jakie zatem było rozwiązanie? Nowe technologie. 100 00:08:57,000 --> 00:09:00,000 Dziękuję wam, że dołączyliście do mnie w tym drugim odcinku specjalnej serii. 101 00:09:00,000 --> 00:09:04,000 Następnym razem zobaczymy jak zaawansowana technologia zrewolucjonizowała astronomię. 102 00:09:05,000 --> 00:09:07,000 Dr J. wylogowuje się z Hubblecast. 103 00:09:07,000 --> 00:09:11,000 Jeszcze raz natura zaskoczyła nas przekraczając nasze najśmielsze wyobrażenia. Tłumaczenie — Mirosław Wójcik