1 00:00:03,500 --> 00:00:10,500 Voor het sinds astronauten hem in mei 2009 bezochten, opent Hubble zijn verbeterde ogen. 2 00:00:11,000 --> 00:00:17,500 Gloednieuw en gerepareerde instrumenten hebben de spectaculaire mogelijkheden onthuld waar Hubble's observatorium nu toe in staat is. 3 00:00:18,000 --> 00:00:23,000 Het moment waarop velen hebben gewacht, is aangekomen: Hubble is terug, .. en meer capabel dan ooit tevoren! 4 00:00:24,500 --> 00:00:31,500 INHOUD: 00'53" INTRO: Mei 2009 Hubble nieuwe camera WFC3 02'14" Arendsnevel 03'28" Stephan's quintet 04'29" Vlindernevel 05'46" Abell 370's boog & Einstein's relativiteitstheorie 07'09" Eta Carina 07'42" N132d, in de Grote Magelhaense Wolk 08'17" Markarian 817, een spiraalstelsel met actieve kern 08'43" Omega Centauri, een rijkgevuld bolvormig cluster 5 00:00:41,500 --> 00:00:43,000 Dit is de Hubblecast! 6 00:00:43,000 --> 00:00:46,500 Nieuws en beelden van de NASA/ESA Hubble ruimtetelescoop. 7 00:00:47,000 --> 00:00:52,500 Reizend door ruimte en tijd met uw gastheer, dr. J. (a.k.a. dr. Joe Liske). 8 00:00:53,000 --> 00:00:55,000 Hallo, en welkom terug bij de Hubblecast. 9 00:00:55,500 --> 00:01:00,000 Ik ben er zeker van dat sommigen van u zullen hebben opgemerkt dat we recentelijk geen nieuwe beelden van onze favoriete telescoop hebben ontvangen. 10 00:01:00,000 --> 00:01:09,500 Dat is natuurlijk omdat in mei 2009, moedige astronauten 30 uur in de ruimte hebben gewandeld om Hubble te repareren en sommige instrumenten te vervangen. 11 00:01:09,500 --> 00:01:14,500 Wel hierin is Hubble vrij uniek: hij is de enige ruimtetelescoop die door mensen onderhouden kan worden, 12 00:01:14,500 --> 00:01:17,500 en de astronauten hebben echt heel wat bereikt bij hun laatste bezoek. 13 00:01:18,500 --> 00:01:21,500 En nu zijn de vruchten daarvan zichtbaar voor iedereen.. 14 00:01:22,000 --> 00:01:26,500 In deze episode zullen we laten u Hubble's eerste waarnemingen zien, nadat het deze onderhoudsbeurt kreeg. 15 00:01:27,000 --> 00:01:30,500 De nieuwe beelden laten verscheidene astrophysische fenomenen zien, 16 00:01:30,500 --> 00:01:37,500 variërend van een insect-achtige planetennevel (de Vlindernevel), .. tot één van die enorme sterrenclusters die als een kosmisch vergrootglas werkt (Abell 370). 17 00:01:39,000 --> 00:01:42,000 Als nieuwe instrumenten van de aarde naar Hubble worden meegenomen, 18 00:01:42,000 --> 00:01:47,000 moeten ze eerst gereinigd worden van alle gassen binnenin, omdat die de werking van de telescoop kunnen verstoren. 19 00:01:47,000 --> 00:01:49,500 Dit proces heet 'uit-gassen'. 20 00:01:50,000 --> 00:01:56,500 Als dit proces is voleindigd, werken wetenschappers samen met ingenieurs om te verzekeren dat de instrumenten correct zijn gekalibreerd, 21 00:01:56,600 --> 00:01:59,00 zodat de telescoop echt top-kwaliteit data zal verzamelen. 22 00:02:00,000 --> 00:02:08,000 Na een indrukwekkende 16 jaar diensttijd, heeft de veel-gevierde WFPC2 (de Wide Field Camera 2) nu zijn dienstverband beëindigd. 23 00:02:08,100 --> 00:02:08,200 24 00:02:08,500 --> 00:02:12,500 Daarvoor in de plaats hebben we nu de WFC3, de Wide Field (groothoek) Camera 3. 25 00:02:13,000 --> 00:02:18,500 Deze nieuwe camera heeft beelden vastgelegd van een stellaire jet, zo'n 7.500 lichtjaren bij ons vandaan, in de Carina nevel. 26 00:02:19,000 --> 00:02:24,500 Hier veroorzaakt een baby-ster, van zo'n 8x de massa van onze Zon, nogal wat oproering.. 27 00:02:25,000 --> 00:02:28,500 Wat de WFC3 in beeld heeft gebracht, is een pilaar van gas 28 00:02:29,000 --> 00:02:32,000 en het is het centrum van die gaswolk waar de jonge ster vorm krijgt. 29 00:02:32,500 --> 00:02:35,500 Welnu, deze ster is omgeven door dat wervelende gas en sterrenstof 30 00:02:35,500 --> 00:02:39,000 en een deel van dat materiaal wordt door de zwaartekracht naar de ster toegetrokken. 31 00:02:39,000 --> 00:02:42,500 Als resultaat van dit tumulueuze proces wordt er een jet uitgeblazen. 32 00:02:42,500 --> 00:02:46,500 Deze komt in contact met dat gas en sterrenstof, hetgeen schokgolven en intense hitte veroorzaakt 33 00:02:46,500 --> 00:02:49,500 die het omliggende gas doet ioniseren en gloeien. 34 00:02:52,000 --> 00:02:55,000 Werkelijk, deze WFC is de meest krachtige camera die ooit de ruimte werd ingestuurd, 35 00:02:55,500 --> 00:03:01,500 en zijn nieuwe mogelijkheden in het zichtbare en het infrarode spectrum, zijn een combinatie die niet beter zou kunnen zijn. 36 00:03:02,000 --> 00:03:07,000 En, het complementeert Hubble's overige instrumentarium, vooral de Advanced Camera for Surveys. 37 00:03:08,000 --> 00:03:11,700 Als we van het zichtbare naar het infrarode spectrum gaan, in de Carina nevel 38 00:03:11,700 --> 00:03:16,500 verdwijnen de nevels en komt de baby-ster met zijn emissie-jets te voorschijn. 39 00:03:17,000 --> 00:03:24,500 WFC3’s indrukwekkende infrarood-mogelijkheden hebben honderden sterren en de jet zelf doen verschijnen, die verborgen waren achter sterrenstof en gas. 40 00:03:27,500 --> 00:03:31,000 "Stephan’s Quintet" is een prachtige collectie van 5 sterrenstelsels. 41 00:03:32,500 --> 00:03:36,000 Vier hiervan zijn letterlijk bij elkaar gebonden 42 00:03:36,500 --> 00:03:38,500 En terwijl ze met ernorme snelheden tegen elkaar botsen 43 00:03:39,000 --> 00:03:43,000 wordt er gas van deze sterrenstelsels weggerukt en zijn die herkenbare staarten. 44 00:03:43,500 --> 00:03:47,000 Wel, astronomen nemen aan dat fusies van sterrenstelsels zoals we die hier zien, 45 00:03:47,000 --> 00:03:50,500 één van de basisprocessen zijn waardoor sterrenstelsels zich kunnen ontwikkelen. 46 00:03:50,500 --> 00:03:56,000 En daarom helpt het bestuderen van fusies ons te begrijpen hoe sterrenstelsels de vorm kregen die we tegenwoordig waarnemen. 47 00:03:57,500 --> 00:04:01,500 De nieuwe WFC3's detectoren zijn zeer gevoelig, en 48 00:04:01,500 --> 00:04:08,500 tezamen met zijn groothoek-zichtsveld zal het Hubble's ontdekkingskracht met 20 à 30x versterken! 49 00:04:12,000 --> 00:04:21,000 Dit groothoek-zicht en WFC3's hoge resulutie zullen forensische zoektochten mogelijk maken, die naar antwoorden leiden op onze vragen over botsingen en fusies tussen sterrenstelsels, 50 00:04:21,500 --> 00:04:25,000 zoals we die zien in de mooie, wervelende chaos van Stephan's Quintet. 51 00:04:29,000 --> 00:04:33,000 WFC3 heeft ook ingezoomd op een wel erg heet, kosmisch 'insect': 52 00:04:33,500 --> 00:04:40,000 NGC 6302 is een planetaire nevel, beter bekend als Bug nebula (insectennevel, of vlindernevel). 53 00:04:40,500 --> 00:04:42,000 En waarom dat zo is, een duidelijk.. 54 00:04:44,500 --> 00:04:51,000 De bron van de nevel is een extreem hete ster, aan het einde van zijn cyclus, die ooit zo'n 5x de massa van onze Zon had. 55 00:04:51,000 --> 00:04:57,500 Deze heeft zich nu ontwikkelde tot een rode gigant, en zijn bestaan zal binnenkort eindigen, maar dat zal niet rustig verlopen.. 56 00:04:58,000 --> 00:05:04,000 De resolutieverbetering met de WFC3 is wel duidelijk, maar dit nieuwe beeld onthult nog zo veel meer... 57 00:05:04,000 --> 00:05:10,500 WFC3 is uitgerust met een brede variëteit aan filters die licht kunnen isoleren dat door de verschillende chemische elementen werd uitgestraald, 58 00:05:10,500 --> 00:05:17,500 wat astronomen in staat stelt eigenschappen van de gasnevel af te leiden, zoals temperatuur, dichtheid, en compositie. 59 00:05:17,600 --> 00:05:17,700 60 00:05:18,000 --> 00:05:22,500 De roodachtige, buitenste hoeken van de nevel is licht dat door stikstof werd uitgestraald, 61 00:05:22,500 --> 00:05:25,000 het koudste gas zichtbaar in de afbeelding. 62 00:05:25,500 --> 00:05:30,500 De witte gebieden zijn regio's zijn afkomstig van een verborgen, centrale ster die zwavel uitstoot, 63 00:05:30,500 --> 00:05:34,500 en waar snel en langzaam bewegende gassen op elkaar botsen, en schokgolven veroorzaken. 64 00:05:35,500 --> 00:05:40,000 De afbeelding laat nog meer zien dat erop wijst dat zich daar een ster bevindt, 65 00:05:40,000 --> 00:05:44,500 zoals die dichtere klodders in de emissie die mogelijk de druk van die ster hebben weerstaan. 66 00:05:45,500 --> 00:05:52,500 Hubble’s onlangs gerepareerde ACS (Advanced Camera for Surveys) heeft een fascinerend sterrencluster waargenomen, genaamd 'Abell 370'. 67 00:05:52,500 --> 00:05:58,000 Dit is één van de plekken in het heelal waar Einstein's Relativiteitstheorie echt tot leven komt. 68 00:06:00,000 --> 00:06:03,500 De afbeelding heeft het fenomeen van een 'zwaartekrachtlens' vastgelegd. 69 00:06:04,000 --> 00:06:08,000 Als een sterrenstelsel zich achter een zeer massief object (zoals een sterrencluster) bevindt, 70 00:06:08,000 --> 00:06:15,500 dan wordt het licht van het achterliggende sterrenstelsel afgebogen door de zwaartekracht van het voorliggende cluster, wanneer dat licht het cluster passeert. 71 00:06:16,000 --> 00:06:21,000 Dit proces kan de vorm van het achterliggende sterrenstelsel op de afbeelding behoorlijk veranderen, en meestal zien we dan een boog. 72 00:06:21,500 --> 00:06:27,500 Ook vergroot dit proces de afbeelding van dat achterliggende sterrenstelsel. Het voorliggende cluster werkt dus als een kosmisch vergrootglas. 73 00:06:29,500 --> 00:06:37,300 Ofschoon Abell 370 ook door andere telescopen werd vastgelegd, is deze opname, genomen door Hubble's ACS, momenteel toch de meest gedetailleerde. 74 00:06:37,500 --> 00:06:46,500 De kromming van de grote, oranje-achtige boog, verandert ineens daar waar de zwaartekracht van enkele kleinere sterrenstelsels het licht vervormt. 75 00:06:47,000 --> 00:06:50,000 Deze opvallende boog lijkt meerdere malen in de afbeelding terug te komen. 76 00:06:50,500 --> 00:06:53,500 alsof het wordt gekopieerd en in andere hemelgebieden wordt geprojecteerd. 77 00:06:55,500 --> 00:07:02,500 Een ander groots voorbeeld van Hubble's verbeterde zicht komt tot uiting in de arm van een spiraalstelsel rechtsonder in de afbeelding. 78 00:07:03,000 --> 00:07:06,500 De arm is sterk verbogen of verstoord door een voorliggend sterrenstelsel. 79 00:07:09,000 --> 00:07:11,000 Het nieuwe Cosmic Origin Spectrograph (COS), 80 00:07:11,000 --> 00:07:14,500 en de gerepareerde Space Telescope Imaging Spectrograph (STIS), 81 00:07:14,500 --> 00:07:18,500 bieden ons de mogelijkheid om de spectra in ultra-violet te bestuderen. 82 00:07:19,000 --> 00:07:23,000 Astronomen hebben deze instrumenten op Eta Carina gericht, 83 00:07:23,500 --> 00:07:26,500 een nogal groot en instabiel binair stelsel. 84 00:07:27,000 --> 00:07:31,000 Dit sterrenpaar neigt geweldadige uitbarstingen te geven 85 00:07:31,000 --> 00:07:38,000 en astronomen hebben de COS en STIS gebruikt om enkele elementen van het materiaal te identificeren dat zo geweldadig door dit duo wordt uitgestoten. 86 00:07:41,500 --> 00:07:47,500 Hubble heeft ook de situatie na het bestaanseinde van een massieve ster in de Grote Magelhaense Wolk (LMC) vastgelegd, 87 00:07:47,500 --> 00:07:50,500 een onregelmatig sterrenstelsel, dichtbij onze eigen Melkweg. 88 00:07:51,000 --> 00:07:57,000 Het object, genaamd "N132d", bevindt zich ruwweg 170.000 lichtjaar bij ons vandaan, 89 00:07:57,000 --> 00:08:03,000 en biedt een uitzonderlijke gelegenheid om het bestaan en het vergaan van een massieve ster forensisch te analyseren. 90 00:08:03,500 --> 00:08:09,500 Naast deze indrukwekkende afbeelding in het zichtbare bereik met een roze gas-emissiewolk en zachte paarse slierten, 91 00:08:09,500 --> 00:08:15,000 geeft het COS-instrument astronomen ook hints over het chemische proces, diep binnen in de ster. 92 00:08:17,000 --> 00:08:21,000 Een ander hemelobject, die met Hubble's nieuwe en gerepareerde twee instrumenten werd bespioneerd, 93 00:08:21,000 --> 00:08:24,300 is het balkspiraalstelsel Markarian 817. 94 00:08:24,500 --> 00:08:31,000 Nu, dit stelsel heeft een zeer heldere kern wat wordt veroorzaakt door een super-massief Zwart Gat dat zich in haar centrum herbergt, 95 00:08:31,000 --> 00:08:34,000 dat zich voedt met gas uit het sterrenstelsel. 96 00:08:34,000 --> 00:08:37,000 Dit wordt een actieve galactische kern genoemd (AGN). 97 00:08:37,500 --> 00:08:42,500 In veel andere sterrenstelsels, kan die actieve kern zo helder zijn dat die krachtiger straalt dan het gehele omliggende sterrenstelsel. 98 00:08:44,000 --> 00:08:47,500 Wat eruit ziet als een heldere, versierde 'Kerstboom', 99 00:08:48,000 --> 00:08:53,000 Deze afbeelding is maar een klein deel van het enorme, bolvormige sterrencluster Omega Centauri. 100 00:08:54,000 --> 00:08:59,000 Hoewel het door zwaartekracht bijeen wordt gehouden, bevinden de sterren in dit cluster zich wel in verschillende stadia van hun bestaan. 101 00:08:59,000 --> 00:09:04,300 En, dankzij WFC's gevoeligheid kunnen we worden getracteerd op een prachtige verscheidenheid sterren: 102 00:09:04,300 --> 00:09:09,500 van geel-witte sterren in het midden van hun bestaan (zoals onze eigen Zon), tot aan rode giganten (die nabij hun bestaanseinde zijn). 102 00:09:10,000 --> 00:09:16,500 Hoewel de sterren zich dichtbij elkaar bevinden, maakt WFC's capaciteit is groot genoeg om de afzonderlijke sterren toch scherp in beeld te krijgen. 103 00:09:20,000 --> 00:09:26,000 Hubble is al in zijn 19e dienstjaar van waarnemingen, maar blijft een oplettend oog houden op het heelal. 104 00:09:26,000 --> 00:09:30,500 Al is Hubble dan misschien halwege de gebruiksduur qua verwachting voor ruimtetelescopen, zijn productiviteit is beslist nog niet aangetast. 105 00:09:31,000 --> 00:09:34,000 Uitgerust met een krachtige paar nieuwe en gerepareerde instrumenten, 106 00:09:34,000 --> 00:09:39,000 continueert dit wetenschappelijke icoon zijn missie om de raadselen van de kosmos te ontrafelen, 107 00:09:39,000 --> 00:09:43,500 en ons in verbinding te brengen met het verre verleden, en .. om ons reden te geven voor een volgende episode! 108 00:09:44,000 --> 00:09:46,500 Ik ben dr. J. en dit is het einde van deze Hubblecast. 109 00:09:46,700 --> 00:09:50,500 .. Eens opnieuw, heeft de natuur ons verrast, veel verder dan we ons hebben durven inbeelden. 110 00:09:51,200 --> 00:09:55,500 Hubblecast werd geproduceerd door ESA/Hubble op het Europese Zuidelijke Observatorium, in Duitsland. 111 00:09:56,500 --> 00:10:00,300 De Hubble missie is een internationaal samenwerkingsproject van NASA en de European Space Agency. 112 00:10:02,000 --> 00:10:05,500 Transcriptie door ESA/Hubble; vertaling M.Smit. 113 00:10:10,000 --> 00:10:14,500 Nu dat u meer weet over Hubble (in de ruimte), kunt u ook zorgen dat u op de hoogte komt van het laatste nieuws over de telescopen (op aarde): 114 00:10:14,500 --> 00:10:22,300 De 'ESOcast' brengt u het meest interessante onder aandacht van het Europese Zuidelijke Observatorium met zijn krachtige telescopen, dat waarneemt hoog op het Chileense Andesgebergte; 115 00:10:22,300 --> 00:10:27,500 daar op het zuidelijke halfrond waar zich de beste lokaties bevinden om astronomische waarnemingen te doen.