1 00:00:00,000 --> 00:00:05,000 W wielu galaktykach we Wszechświecie powstają gwiazdy 2 00:00:05,000 --> 00:00:13,000 jednak żadna z nich nie jest bardziej płodna od galaktyk gwiazdotwórczych, w których liczba powstających gwiazd rośnie tak gwałtownie. 3 00:00:13,000 --> 00:00:21,000 Teraz, astronomowie skorzystali z Teleskopu Hubble'a w celu zbadania kilku najmniejszych i najliczniejszych galaktyk gwiazdotwórczych 4 00:00:21,000 --> 00:00:26,000 z czasów gdy powstawała większość gwiazd we Wszechświecie. 5 00:00:27,000 --> 00:00:36,000 Są to gwiazdotwórcze galaktyki karłowate z wczesnego Wszechświata, które są bardziej istotne niż nam się wydawało. 6 00:00:51,000 --> 00:00:57,000 Odcinek 75: Napakowane galaktyki karłowate 7 00:00:57,000 --> 00:01:03,000 przedstawia Dr J, a.k.a. Dr Joe Liske 8 00:01:05,000 --> 00:01:09,000 Wszechświat jest pełen gwiazd. Jednak skąd one się wzięły? 9 00:01:09,000 --> 00:01:13,000 Cóż, utworzyły się z gęstych obłoków gazowych w galaktykach 10 00:01:13,000 --> 00:01:22,000 to proces, który możemy obserwować nawet teraz, zarówno w naszej własnej galaktyce - Drodze Mlecznej, jak i w wielu pobliskich galaktykach. 11 00:01:22,000 --> 00:01:26,000 Możemy nawet mierzyć liczbę gwiazd powstających każdego roku. 12 00:01:27,000 --> 00:01:35,000 Załóżmy, że średnio wszystkie galaktyki tworzyły gwiazdy w dzisiejszym tempie przez cały okres istnienia Wszechświata. 13 00:01:36,000 --> 00:01:42,000 W tym wypadku we Wszechświecie musiałoby być dużo mniej gwiazd niż obserwujemy obecnie. 14 00:01:42,000 --> 00:01:50,000 A to oznacza, że w galaktykach w przeszłości gwiazdy musiały powstawać w dużo większym tempie. 15 00:01:50,000 --> 00:01:54,000 I tak jest, gdy patrzymy na bardzo odległe galaktyki wczesnego Wszechświata, 16 00:01:54,000 --> 00:02:01,000 okazuje się, że gwiazdy z nich powstają około dziesięc razy częściej niż obecnie. 17 00:02:01,000 --> 00:02:06,000 Dzięki Teleskopowi Hubble'a byliśmy w stanie prześledzić całą historię powstawania gwiazd we Wszechświecie. 18 00:02:06,000 --> 00:02:14,000 Okazało się, że większość gwiazd powstała w okresie od dwóch do sześciu miliardów lat po Wielkim Wybuchu. 19 00:02:14,000 --> 00:02:18,000 Wiemy zatem kiedy powstały gwiazdy. 20 00:02:18,000 --> 00:02:22,000 W tym odcinku dowiemy się "gdzie" i "jak". 21 00:02:24,000 --> 00:02:30,000 Czy galaktyki tworzą gwiazdy stopniowo i ciągle w trakcie swojego życia? 22 00:02:30,000 --> 00:02:34,000 Czy są to gwałtowne i krótkie okresy gwiazdotwórcze? 23 00:02:34,000 --> 00:02:39,000 Czy rozmiar galaktyki decyduje o liczbie gwiazd, które w niej powstaną? 24 00:02:39,000 --> 00:02:46,000 Astronomowie obserwowali galaktyki w okresie wczesnego Wszechświata mając nadzieję na znalezienie odpowiedzi na te pytania. 25 00:02:48,000 --> 00:02:57,000 Najbardziej zbadane są najmasywniejsze i najjaśniejsze galaktyki, bowiem najłatwiej je obserwować. 26 00:02:57,000 --> 00:03:07,000 Okazało się, że tworzenie się gwiazd w tych potężnych galaktykach odpowiada za spory wycinek gwiazd, które obserwujemy dzisiaj. 27 00:03:07,000 --> 00:03:18,000 Jednak nie poznamy całego zagadnienia patrząc tylko na te olbrzymie galaktyki. Musimy bowiem badać galaktyki wszystkich rozmiarów. 28 00:03:19,000 --> 00:03:24,000 Astronomowie wykorzystali teraz Teleskop Hubble'a do zbadania niektórych galaktyk karłowatych wczesnego Wszechświata. 29 00:03:24,000 --> 00:03:29,000 Są to mniej masywne bliźniaczki olbrzymich galaktyk badanych wcześniej. 30 00:03:29,000 --> 00:03:38,000 Te galaktyki karłowate są małe i świecą słabo, a tym samym są trudne do obserwacji gdy się na nie spogląda z odległości równej połowie obserwowalnego Wszechświata. 31 00:03:38,000 --> 00:03:44,000 Jednak okazuje się, że warto było je znaleźć, bowiem niektóre z nich zaskakują swoją aktywnością. 32 00:03:45,000 --> 00:03:57,000 Trzecia część tych galaktyk karłowatych tworzy gwiazdy w tak dużym tempie, że mogą dwukrotnie zwiększyć swoją masę w zaledwie 150 milionów lat. 33 00:03:59,000 --> 00:04:06,000 To krótki fragment ich wieku, który jest niesamowicie szybki 34 00:04:06,000 --> 00:04:13,000 zważając na fakt, że w przypadku większości normalnych galaktyk dwukrotne zwiększenie masy zajęłoby miliardy lat. 35 00:04:15,000 --> 00:04:24,000 Oczywiście, galaktyki karłowate nie będą w stanie utrzymać tego tempa powstawania gwiazd przez zbyt długo - 36 00:04:24,000 --> 00:04:29,000 muszą one charakteryzować się krótkotrwałymi okresami nagłego powstawania gwiazd. 37 00:04:31,000 --> 00:04:44,000 Jednak sama liczba galaktyk karłowatych we Wszechświecie oznacza, że ta gwałtowna aktywność gwiazdotwórcza przekłada się na potężną liczbę gwiazd. 38 00:04:45,000 --> 00:04:54,000 Więc jak to się dzieje? Jak astronomowie byli w stanie zmierzyć tempo powstawania gwiazd w tych bardzo słabych galaktykach? 39 00:04:54,000 --> 00:05:02,000 Wykorzystali w tym celu bardzo czuły instrument teleskopu Hubble'a - Wide Field Camera 3 w "trybie spektroskopii grism". 40 00:05:02,000 --> 00:05:12,000 Grism to kombinacja siatki (grating) i pryzmatu (prism), która rozdziela światło galaktyki na jej barwy składowe, tworząc widmo 41 00:05:12,000 --> 00:05:21,000 Dzięki temu cały proces jest bardzo wydajny i praktycznie nie powoduje utraty żadnych fotonów do nas docierających, a jednocześnie można obserwować wiele galaktyk w trakcie pojedynczej obserwacji. 42 00:05:21,000 --> 00:05:28,000 Mając widmo można poszukać światła emitowanego przez wodór w galaktyce. 43 00:05:28,000 --> 00:05:38,000 Jeżeli powstają w niej gwiazdy, intensywne promieniowanie nowopowstałych gwiazd podgrzewa gaz wodorowy, który zaczyna świecić. 44 00:05:38,000 --> 00:05:47,000 Co istotne, całe światło pochodzące od gazu wodorowego jest emitowane tylko w niewielu bardzo wąskich i jasnych liniach emisyjnych, 45 00:05:47,000 --> 00:05:53,000 są one dużo łatwiejsze do wykrycia niż słabe światło samych gwiazd. 46 00:05:53,000 --> 00:06:03,000 A najfajniejsze jest to, że ilość światła w jednej z tych linii mówi nam dokładnie jak intensywny jest proces powstawania gwiazd w danej galaktyce. 47 00:06:06,000 --> 00:06:11,000 Odnajdywanie i badanie różnej wielkości galaktyk gwiazdotwórczych 48 00:06:11,000 --> 00:06:20,000 daje nam nowy wgląd w historię Wszechświata i pozwala odkryć tajemnice ewolucji galaktyk. 49 00:06:20,000 --> 00:06:30,000 W tym momencie nie jesteśmy pewni co sprawia, że galaktyki karłowate tak gwałtownie tworzą gwiazdy. 50 00:06:32,000 --> 00:06:39,000 Zasadniczo, tworzenie się gwiazd może być wywołane przez wiele różnych wydarzeń w historii galaktyki. 51 00:06:39,000 --> 00:06:43,000 Może to być chociażby połączenie lub oddziaływanie pływowe z innymi galaktykami 52 00:06:43,000 --> 00:06:45,000 lub fala uderzeniowa po wybuchu supernowej. 53 00:06:45,000 --> 00:06:53,000 W badanej garstce gwiazdotwórczych galaktyk karłowatych wczesnego Wszechświata, nie znamy jeszcze odpowiedzi na to pytanie. 54 00:06:53,000 --> 00:07:00,000 Na razie wiemy, że galaktyka nie musi być duża, aby zainicjować intensywne powstawanie gwiazd. 55 00:07:00,000 --> 00:07:07,000 Tu Dr J i to był kolejny odcinek Hubblecast. Po raz kolejny natura zaskoczyła nas bardziej niż wyobraźnia. 56 00:07:10,000 --> 00:07:14,000 Hubblecast powstaje w ESA/Hubble w Europejskim Obserwatorium Południowym w Niemczech. 57 00:07:15,000 --> 00:07:18,000 Misja Teleskopu Hubble'a to międzynarodowy projekt NASA i Europejskiej Agencji Kosmicznej. 58 00:07:19,000 --> 00:07:22,000 www.spacetelescope.org 59 00:07:26,000 --> 00:07:30,000 Transkrypcja: ESA/Hubble. Tłumaczenie: Radosław Kosarzycki