1 00:00:00,520 --> 00:00:02,000 Ten film zabierze Cię w podróż 2 00:00:02,000 --> 00:00:04,520 …podróż w czasie i przestrzeni. 3 00:00:36,680 --> 00:00:40,840 Chcę opowiedzieć Ci historię instrumentu, który pokazał nam niebo znacznie lepiej niż dotąd, 4 00:00:40,840 --> 00:00:43,240 zmieniając nasze zrozumienie Wszechświata, 5 00:00:43,240 --> 00:00:48,600 penetrując go w sposób niespotykany do najdalszych krańców przestrzeni i czasu. 6 00:02:03,320 --> 00:02:06,400 ESA PRZEDSTAWIA 7 00:02:06,920 --> 00:02:10,160 Hubble - 15 lat badań 8 00:02:10,160 --> 00:02:13,400 HISTORIA TELESKOPU HUBBLE'A 9 00:02:16,920 --> 00:02:20,000 Patrząc na nocne niebo, widzimy znajome migocące światło gwiazd. 10 00:02:20,000 --> 00:02:25,760 Światło, które aby do nas dotrzeć, przebyło ogromne odległości. 11 00:02:25,760 --> 00:02:28,160 Lecz to nie gwiazdy migocą… 12 00:02:34,320 --> 00:02:38,520 Wszechświat jest doskonale przezroczysty. 13 00:02:38,520 --> 00:02:41,920 Światło odległych gwiazd i galaktyk może podróżować, nie zmienione przez tysiące, 14 00:02:43,080 --> 00:02:48,320 miliony, a nawet miliardy lat. 15 00:02:48,320 --> 00:02:53,160 Ale w ciągu kilku ostatnich mikrosekund, zanim światło dotrze do naszych oczu, 16 00:02:55,760 --> 00:03:00,000 wierny obraz odległych gwiazd i galaktyk zostaje zatarty. 17 00:03:00,000 --> 00:03:06,400 Dzieje się tak, ponieważ, światło przechodzi przez naszą atmosferę, nieustannie zmieniające się cienkie okrycie z powietrza 18 00:03:06,400 --> 00:03:11,320 pary wodnej i pyłu, które zaciera precyzyjne kosmiczne detale. 19 00:03:11,320 --> 00:03:17,400 Dlatego od lat, astronomowie całego świata oczekiwali na realizację obserwatorium kosmicznego. 20 00:03:21,920 --> 00:03:28,840 Już w roku 1923, znany niemiecki specjalista od napędu rakietowego Hermann Oberth sugerował budowę teleskopu kosmicznego. 21 00:03:28,840 --> 00:03:34,840 Jednakże, musiały upłynąć dziesięciolecia, zanim technologia potrafiła sprostać marzeniom. 22 00:03:34,840 --> 00:03:41,240 W 1946 roku amerykański astronom Lyman Spitzer zaproponował bardziej realistyczny projekt teleskopu kosmicznego. 23 00:03:41,240 --> 00:03:45,680 W przestrzeni kosmicznej, ponad ziemską atmosferą, taki teleskop byłby w stanie zarejestrować niczym nie skażone światło gwiazd. 24 00:03:50,080 --> 00:03:57,000 Galaktyki i inne obiekty znajdujące się bliżej są zniekształcone przez wpływ powietrza, którym oddychamy. 25 00:03:57,000 --> 00:04:03,600 Wynik: obrazy dużo bardziej ostre niż te, jakie mogą osiągnąć największe teleskopy na powierzchni Ziemi; 26 00:04:07,520 --> 00:04:12,000 obrazy, których ostrość ogranicza jedynie jakość optyki. 27 00:04:12,000 --> 00:04:17,920 W latach 70, NASA - (National Aeronautics and Space Administration) - i ESA - Europejska Agencja Kosmiczna - 28 00:04:17,920 --> 00:04:22,080 rozpoczęły wspólne prace nad projektem i budową tego, co później przybrało postać kosmicznego Teleskopu Hubble'a - HST. 29 00:04:23,160 --> 00:04:28,520 Nazwa ta jest hołdem złożonym Edwinowi Powellowi Hubble - twórcy współczesnej kosmologii - 30 00:04:28,520 --> 00:04:36,600 który w latach 20, dowiódł że nie wszystko co widzimy na niebie zawarte jest w Drodze Mlecznej. 31 00:04:40,160 --> 00:04:44,240 Wprost przeciwnie, Kosmos rozciąga się daleko poza nią. 32 00:04:44,240 --> 00:04:50,000 Dzieło Hubble'a na zawsze zmieniło sposób postrzegania miejsca ludzkości we Wszechświecie. 33 00:04:52,000 --> 00:04:59,080 Trudno więc o lepszy wybór nazwy dla najwspanialszego teleskopu wszechczasów. 34 00:04:59,080 --> 00:05:01,680 Trzeba było dwu dziesięcioleci współpracy naukowców, inżynierów i wykonawców, 35 00:05:01,680 --> 00:05:09,400 zanim Hubble został wreszcie ukończony. 36 00:05:12,240 --> 00:05:16,680 24 kwietnia 1990 r., pięciu astronautów wyruszyło w podróż na pokładzie wahadłowca Discovery 37 00:05:17,920 --> 00:05:22,840 wydarzenie to na zawsze zmieniło naszą wizję Wszechświata! 38 00:05:22,840 --> 00:05:26,320 Astronauci umieścili niecierpliwie wyczekiwany Teleskop Kosmiczny na orbicie, około 600 km ponad powierzchnią Ziemi. 39 00:05:43,680 --> 00:05:47,600 Na Ziemi astronomowie nie mogli doczekać się pierwszych obserwacji. 40 00:05:47,600 --> 00:05:52,680 Niestety, po niecałych dwóch miesiącach stało się jasne, że obrazy z Hubble'a nie są tak dobre jak oczekiwano. 41 00:05:52,680 --> 00:05:57,760 Zwierciadło miało poważną usterkę… 42 00:05:57,760 --> 00:06:00,320 Defekt kształtu zwierciadła nie pozwalał teleskopowi Hubble'a ustawić ostrości obrazów. 43 00:06:00,320 --> 00:06:07,520 Brzeg zwierciadła był zbyt płaski. Odstępstwo było rzędu pięćdziesiątej części grubości ludzkiego włosa. 44 00:06:07,520 --> 00:06:09,920 Ale aby wypełnić swą misję, Hubble musiał być doskonały w najdrobniejszym szczególe. 45 00:06:09,920 --> 00:06:12,240 Rozczarowanie okazało się nie do zniesienia i to nie tylko wśród astronomów, 46 00:06:12,240 --> 00:06:17,600 ale też wśród amerykańskich i europejskich podatników … 47 00:06:17,600 --> 00:06:22,600 W okresie kolejnych dwu lat, 48 00:06:22,600 --> 00:06:26,080 naukowcy i inżynierowie z NASA i ESA 49 00:06:26,080 --> 00:06:28,520 pracowali razem nad projektem i konstrukcją korekcyjnego zestawu optycznego o nazwie COSTAR, 50 00:06:28,520 --> 00:06:30,920 będącej skrótem od Corrective Optics Space Telescope Axial Replacement. 51 00:06:31,760 --> 00:06:34,400 Koordynatorzy projektu Hubble'a stanęli przed kolejną ciężką decyzją, 52 00:06:44,680 --> 00:06:49,160 który z instrumentów naukowych usunąć, 53 00:06:49,160 --> 00:06:52,000 aby COSTAR mógł być zainstalowany na Teleskopie? 54 00:06:52,000 --> 00:06:56,760 Wreszcie dokonali wyboru - Szybki Fotometr. 55 00:06:56,760 --> 00:07:00,400 Pierwsza Misja Serwisowa Hubble w 1993 roku przeszła do historii 56 00:07:00,400 --> 00:07:06,000 jako jedno z najwspanialszych osiągnięć załogowych lotów kosmicznych. 57 00:07:06,000 --> 00:07:12,320 Przyciągnęła ona uwagę astronomów, jak też cieszyła się tak ogromnym zainteresowaniem publicznym, 58 00:07:15,000 --> 00:07:18,160 jakim nie cieszyła się dotąd żadna z misji promów kosmicznych. 59 00:07:18,160 --> 00:07:24,920 Skrupulatnie zaplanowana i świetnie wykonana misja zakończyła się pełnym sukcesem. 60 00:07:24,920 --> 00:07:27,920 COSTAR poprawił Hubble'owi wzrok lepiej niż oczekiwano. 61 00:07:46,400 --> 00:07:50,240 Kiedy po naprawie pierwsze obrazy pojawiły się na ekranach komputerów, 62 00:07:51,320 --> 00:07:57,080 stało się jasne, że okulary założone przez astronautów, w zupełności skorygowały Hubble'ową krótkowzroczność. 63 00:07:57,080 --> 00:08:04,600 HST mógł wreszcie rozpocząć obserwacje! 64 00:08:04,600 --> 00:08:10,160 Była to pierwsza wizyta wahadłowca u Hubble'a. 65 00:08:10,840 --> 00:08:16,760 Teleskop został tak zaprojektowany aby mógł być modernizowany. 66 00:08:16,760 --> 00:08:21,840 Można zainstalować nowe, bardziej zaawansowane instrumenty i inne elementy elektryczne lub mechaniczne. 67 00:08:24,320 --> 00:08:34,600 Podobnie jak twój samochód podlega przeglądom technicznym, HST też potrzebuje okresowej regulacji. 68 00:08:34,600 --> 00:08:42,080 Inżynierowie i naukowcy od czasu do czasu wysyłają w kierunku Hubble'a prom kosmiczny i astronauci mogą dokonać odpowiednich zmian, 69 00:08:42,080 --> 00:08:48,160 używając kluczy, śrubokrętów i elektrycznych narzędzi, podobnie jak mechanik naprawiający twój samochód. 70 00:08:49,920 --> 00:08:51,920 Dotychczas odbyły się cztery misje serwisowe - w latach 1993, 1997, 1999 i 2002 - wszystkie przeprowadzone przez astronautów, 71 00:08:51,920 --> 00:08:58,760 wysłanych w przestrzeń za pomocą promu kosmicznego NASA. Następna misja przewidziana na rok 2005, 72 00:08:58,920 --> 00:09:03,160 została odwołana po tragicznej katastrofie Columbii. 73 00:09:04,240 --> 00:09:06,760 Przyszłość Hubble'a jest niepewna. 74 00:09:08,320 --> 00:09:12,920 Pierwotnie projektowano 15 lat działania HST, lecz obecnie rozważa się przedłużenie jego aktywności do lat 20. 75 00:09:14,920 --> 00:09:19,400 Hubble nadal przekazuje nam najbardziej zdumiewające wyniki, jakie kiedykolwiek dostępne były astronomom. 76 00:09:19,400 --> 00:09:21,600 Jednak ta doniosła misja też kiedyś dobiegnie końca. 77 00:09:21,760 --> 00:09:27,000 Bezzałogowa sonda połączy się z Hubble'm na orbicie. 78 00:09:27,080 --> 00:09:31,320 Opuszczając Hubble'a, robot pozostawi tam moduł rakietowy, 79 00:09:37,240 --> 00:09:40,160 po kilku dalszych latach owocnej pracy, 80 00:09:40,160 --> 00:09:46,160 inżynierowie na powierzchni Ziemi będą mogli uruchomić te rakiety, aby sterować sprowadzaniem Hubble'a 81 00:09:46,160 --> 00:09:51,320 przez atmosferę, na miejsce jego ostatniego spoczynku na dnie oceanu. 82 00:09:51,320 --> 00:09:53,160 Jednakże, przejście Teleskopu Hubble'a na emeryturę nie będzie oznaczało końca możliwości 83 00:09:54,400 --> 00:10:02,600 oglądania bezkonkurencyjnych widoków Wszechświata. Będzie to raczej oznaczało początek, 84 00:10:03,840 --> 00:10:05,520 nowej ery, jeszcze bardziej zadziwiających odkryć i obrazów z przestrzeni. 85 00:10:05,520 --> 00:10:09,760 Bo Hubble ma następcę. 86 00:10:09,760 --> 00:10:15,760 Właśnie projektowany jest James Webb Space Telescope, który zostanie wystrzelony na orbitę już w 2011 roku. 87 00:10:39,840 --> 00:10:45,960 Kiedy nadejdzie ten dzień, 88 00:10:45,960 --> 00:10:50,560 naukowcy mają nadzieję z jego pomocą dalej odkrywać i coraz lepiej rozumieć 89 00:10:50,560 --> 00:10:54,160 nasz, fascynujący Wszechświat. 90 00:10:54,160 --> 00:11:00,800 HUBBLE Z BLISKA 91 00:11:00,800 --> 00:11:09,440 Hubble, jest dającym się modernizować teleskopem kosmicznym, orbitującym na wysokości prawie 600 km, 92 00:11:09,440 --> 00:11:12,760 jest to dostatecznie wysoko, aby uniknąć zniekształcającego obraz wpływu atmosfery. 93 00:11:12,760 --> 00:11:16,400 Obiega on Ziemię w czasie około 97 minut. 94 00:11:16,400 --> 00:11:20,360 Teleskop jest tak zaprojektowany, aby rejestrować obrazy z wysoką rozdzielczością i precyzyjne widma gwiazd. 95 00:11:20,360 --> 00:11:29,440 Obrazy te są ostrzejsze, niż otrzymywane z powierzchni Ziemi, gdzie obecność atmosfery powoduje migotanie gwiazd i ogranicza klarowność obrazu. 96 00:11:31,560 --> 00:11:32,840 Aby badać słabe obiekty, trzeba zebrać odpowiednio dużo światła, 97 00:11:32,840 --> 00:11:36,120 dlatego teleskop potrzebuje odpowiednio dużego zwierciadła. 98 00:11:36,120 --> 00:11:40,040 Hubble, pomimo stosunkowo skromnych rozmiarów zwierciadła o średnicy 2.4 metra, 99 00:11:40,040 --> 00:11:43,360 jest w stanie współzawodniczyć z ziemskimi teleskopami, które zbierają światło z powierzchni 10, a nawet 20 razy większej. 100 00:11:43,360 --> 00:11:48,760 Hubble jest dużym satelitą, 101 00:11:48,760 --> 00:11:52,040 ma około 16 metrów długości, co odpowiada wielkości małego autobusu. 102 00:11:52,040 --> 00:11:56,040 Jest on też jednym z najbardziej skomplikowanych wytworów technologii, jaki kiedykolwiek zbudowano. 103 00:11:56,040 --> 00:11:59,840 Zawiera ponad 3000 czujników, nieustannie monitorujących 104 00:11:59,840 --> 00:12:06,600 stan sprzętu, co pozwala technikom na Ziemi, mieć oko na wszystko. 105 00:12:06,600 --> 00:12:13,080 Czas jest dla Hubble'a cennym towarem. 106 00:12:15,400 --> 00:12:20,200 Astronomowie całego świata regularnie proszą o znacznie więcej czasu na obserwacje niż to jest możliwe. 107 00:12:23,440 --> 00:12:28,520 Utrzymanie Hubble'a aktywnego 24 godziny przez 7 dni w tygodniu nie jest łatwym zadaniem. 108 00:12:30,600 --> 00:12:34,520 Żadna sekunda nie może zostać zmarnowana, zadania obserwacyjne i techniczne, 109 00:12:34,520 --> 00:12:43,440 jak wycelowanie teleskopu albo załadowanie nowego programu obserwacyjnego, są drobiazgowo zaplanowane. 110 00:12:44,960 --> 00:12:50,360 Dla astronomów, najważniejsze części składowe Hubble'a to jego instrumenty naukowe. 111 00:12:50,360 --> 00:12:56,160 Na HST są dwie grupy instrumentów, rozmieszczone w różnych miejscach. 112 00:12:59,680 --> 00:13:04,560 Instrumenty te służą różnym celom – jedne rejestrują obrazy, 113 00:13:08,840 --> 00:13:16,400 inne analizują światło gwiazd i galaktyk rozkładając go, w przypominające tęczę widmo. 114 00:13:16,400 --> 00:13:24,960 Wyjątkowo korzystny punkt obserwacyjny w przestrzeni pozwala na obserwację w podczerwieni i w ultrafiolecie, 115 00:13:29,520 --> 00:13:34,240 które są pochłaniane przez atmosferę zanim dotrą do teleskopów na Ziemi. 116 00:13:34,240 --> 00:13:40,640 Te zakresy widma ujawniają niedostępne dotąd własności obiektów kosmicznych. 117 00:13:42,920 --> 00:13:50,960 Niektóre instrumenty, jak ACS – Advanced Camera for Surveys – obserwują w zakresie widzialnym i ultrafioletowym, 118 00:13:50,960 --> 00:13:55,360 inne jak NICMOS – Near Infrared Camera and Multi-Object Spectrograph – dokonują obserwacji w podczerwieni. 119 00:13:55,360 --> 00:14:00,360 Działanie HST wspomagają różne systemy: mechaniczne i elektryczne. 120 00:14:01,920 --> 00:14:06,840 Energii dostarczają baterie słoneczne, które zamieniają światło słoneczne na elektryczność. 121 00:14:06,840 --> 00:14:08,840 Żyroskopy, układy pozycjonujące według gwiazd, stabilizują Hubble’a, ustawiając go w odpowiednim kierunku – niezbyt blisko Słońca, 122 00:14:10,000 --> 00:14:15,040 Księżyca lub Ziemi, gdyż zniszczyłoby to światłoczułe instrumenty, 123 00:14:15,040 --> 00:14:20,120 a na dokładnie wybrane obiekty, badane czasem całymi godzinami a nawet dniami. 124 00:14:22,320 --> 00:14:32,160 Hubble wyposażony jest w kilka anten komunikacyjnych, są one konieczne dla przesyłania 125 00:14:35,960 --> 00:14:40,400 wyników obserwacji i innych danych na Ziemię. 126 00:14:40,400 --> 00:14:44,320 Hubble wysyła zebrane dane do satelitów Satelitarnego Systemu Śledzenia i Przekazu Danych, 127 00:14:44,320 --> 00:14:48,560 które transmitują sygnał dalej, do White Sands w Nowym Meksyku. 128 00:14:52,560 --> 00:14:56,440 Obserwacje są wysłane z NASA w Stanach Zjednoczonych do Europy, do ogromnego archiwum danych w Monachium. 129 00:14:56,440 --> 00:15:02,120 Żadne pojedyncze państwo nie byłoby w stanie przedsięwziąć tak ogromnego projektu. 130 00:15:02,120 --> 00:15:06,200 Od samego początku Hubble był głównym projektem, opartym na współpracy 131 00:15:07,560 --> 00:15:10,240 między NASA i ESA (Europejską Agencją Kosmiczną). 132 00:15:10,920 --> 00:15:17,240 Hubble ma pierwszorzędne znaczenie dla astronomii europejskiej. 133 00:15:17,240 --> 00:15:24,200 Europejscy astronomowie regularnie zdobywają ponad 15% czasu obserwacyjnego na Hubble'u, 134 00:15:44,680 --> 00:15:47,240 co zaowocowało kilkoma tysiącami prac naukowych, opublikowanych w tych latach. 135 00:15:47,920 --> 00:15:54,000 Przy projekcie pracują dwie grupy europejskich specjalistów. 136 00:15:55,760 --> 00:16:00,760 W chwili obecnej w Space Telescope Science Institute w USA pracuje 15 specjalistów z ESA, 137 00:16:04,520 --> 00:16:09,080 a 20 innych tworzy Space Telescope-European Coordinating Facility w Monachium. 138 00:16:10,320 --> 00:16:13,840 OPOWIEŚCI O PLANETACH 139 00:16:13,840 --> 00:16:18,400 Przestrzeń kosmiczna nie ma granic. 140 00:16:24,400 --> 00:16:30,680 W ogromnym Wszechświecie, naszymi najbliższymi krewniakami są obiekty Układu Słonecznego. 141 00:16:30,680 --> 00:16:37,000 Łączy nas wspólny początek i to samo przeznaczenie … 142 00:16:37,000 --> 00:16:46,600 Nasz Układ Słoneczny powstał z ogromnej chmury gazu około czterech i pół miliarda lat temu. 143 00:16:48,680 --> 00:16:53,160 Ironizując, nasze powstanie mogło być zapoczątkowane śmiertelną siłą 144 00:16:53,840 --> 00:17:00,680 termojądrowego wybuchu, eksplodującej w pobliżu gwiazdy … 145 00:17:01,680 --> 00:17:09,840 niszcząca siła wybuchu mogła naruszyć niepewną równowagę pierwotnej chmury gazu, 146 00:17:09,840 --> 00:17:14,920 zapoczątkowując jej zapadanie się do wnętrza i tworząc w jej centrum nową gwiazdę, nasze Słońce. 147 00:17:14,920 --> 00:17:19,240 Niewielki procent pozostałej materii przybrał formę grupy planet, które do dziś nas otaczają. 148 00:17:19,240 --> 00:17:26,520 Inaczej mówiąc, jesteśmy jedynie pozostałością narodzin naszego Słońca. 149 00:17:26,520 --> 00:17:29,680 Planety powstały w wirującym dysku pyłu i gazu, otaczającego tworzącą się naszą rodzimą gwiazdę. 150 00:17:29,680 --> 00:17:36,160 Skaliste planety uformowały się w wewnętrznej części Układu Słonecznego, a zagadkowe gazowe olbrzymy utworzyły się dalej. 151 00:17:40,080 --> 00:17:44,160 Kiedy od Słońca zaczął wiać gwałtowny wiatr rozbitych atomów –, 152 00:17:49,840 --> 00:17:56,400 albo być może z powodu gorąca pobliskich gwiazd lub pobliskiej supernowej, 153 00:17:56,400 --> 00:18:02,000 jedynie planety znacznych rozmiarów były w stanie utrzymać swe gazowe otoczki, a ostatnie cienkie pasma gazowej chmury 154 00:18:02,000 --> 00:18:07,520 zostały szybko wymiecione spomiędzy planet. 155 00:18:07,520 --> 00:18:12,760 W kosmicznym ZOO ciał Układu Słonecznego są i skaliste światy … 156 00:18:12,760 --> 00:18:17,000 … i olbrzymie planety gazowe. 157 00:18:17,000 --> 00:18:24,520 Nawet teraz, trudno o dokładną ocenę ile materii, a nawet jak wiele planet znajduje się w Układzie Słonecznym … 158 00:18:24,520 --> 00:18:30,840 od odkrycia Plutona w 1930 r. i jego satelity Charona w roku 1970, 159 00:18:30,840 --> 00:18:37,160 astronomowie próbowali wykombinować, czy są jeszcze jakieś obiekty poza dziewiątą planetą. 160 00:18:37,160 --> 00:18:42,760 W roku 2003, HST zauważył coś, co wystarczająco szybko poruszało się na tle gwieździstego nieba, 161 00:18:44,080 --> 00:18:47,680 by być obiektem Układu Słonecznego. 162 00:18:47,680 --> 00:18:51,840 Oszacowano, że ciało to mogłoby być wielkości planety i nazwano je imieniem eskimoskiej bogini - Sedna. 163 00:18:51,840 --> 00:18:56,080 Sedna może mieć 1500 km średnicy, to jest około trzech czwartych wielkości Plutona, 164 00:18:56,080 --> 00:19:00,760 jest ona tak odległa, że widoczna jest jedynie jako kilka pikseli, nawet dla Hubble'a. 165 00:19:03,000 --> 00:19:05,520 Niemniej jednak, to jest największy obiekt znaleziony w Układzie Słonecznym od czasów odkrycia Plutona. 166 00:19:05,520 --> 00:19:11,000 Sednę dzieli od Słońca prawie 15 miliardów km, 167 00:19:11,000 --> 00:19:13,680 to 100 razy dalej niż odległość Ziemi od Słońca – 168 00:19:13,680 --> 00:19:18,240 dociera tam zaledwie tyle światła i ciepła jak na Ziemię podczas pełni Księżyca. 169 00:19:19,160 --> 00:19:24,520 Sedna jest więc pogrążona w wiecznej, ponurej zimie … 170 00:19:24,520 --> 00:19:34,000 Sedna nie jest jedynym tajemniczym obiektem w tamtych odległych przestworzach. 171 00:19:34,000 --> 00:19:41,000 Rumowisko pozostałości z procesu formowania się planet, nadal wypełnia przestrzeń w postaci asteroid 172 00:19:41,000 --> 00:19:49,920 i komet różnych kształtów i rozmiarów. 173 00:19:49,920 --> 00:19:56,080 Czasami kształty ich orbit mogą prowadzić do kolizji o katastrofalnych skutkach … 174 00:20:58,080 --> 00:21:04,240 Teleskop HST był świadkiem ostatnich chwil istnienia komety Shoemaker-Levy 9… 175 00:21:04,240 --> 00:21:09,000 Została ona rozerwana na liczne kawałki przez pole grawitacyjne Jowisza, kiedy przelatywała w jego pobliżu latem 1992 roku. 176 00:21:09,000 --> 00:21:18,400 Dwa lata później, fragmenty te powróciły pędząc prosto do wnętrza atmosfery Jowisza. 177 00:21:32,000 --> 00:21:36,840 Hubble śledził losy fragmentów komety w ich ostatniej podróży i dostarczył obrazy skutków zderzenia. 178 00:21:36,840 --> 00:21:40,320 Czarne siniaki powstałe na powierzchni Jowisza pasują do rozmiarów Ziemi … 179 00:22:00,920 --> 00:22:06,680 Do planet Układu Słonecznego wysłano wiele sond kosmicznych z wyrafinowanymi instrumentami na pokładzie. 180 00:22:06,680 --> 00:22:10,600 Prowadzą one z bliska badania tych odległych miejsc. 181 00:22:21,920 --> 00:22:26,600 Ale Hubble także jest wyjątkowo użyteczny, utrzymując stale otwarte okno na Układ Słoneczny. 182 00:22:26,600 --> 00:22:32,520 Dzięki niemu zobaczyliśmy burze na innych planetach, 183 00:22:33,600 --> 00:22:37,840 … ich zmieniające się pory roku 184 00:22:37,840 --> 00:22:42,920 … i bezprecedensowe obrazy innych zjawisk atmosferycznych, takich jak zorze, 185 00:22:47,320 --> 00:22:51,840 znane na Ziemi jako zorze polarne. 186 00:22:51,840 --> 00:22:55,840 Chociaż Układ Słoneczny z pewnością kryje jeszcze wiele niespodzianek, 187 00:22:55,840 --> 00:23:01,240 Hubble zwrócił swe oko również na gwiazdy, szukając systemów planetarnych. 188 00:23:01,240 --> 00:23:07,760 Astronomowie zaczynają szukać życia, w innych miejscach we Wszechświecie. 189 00:23:07,760 --> 00:23:13,000 Na początek, skoncentrowali się na poszukiwaniu planety podobnej do naszej Ziemi. 190 00:23:15,000 --> 00:23:19,760 W 2001 r., Hubble po raz pierwszy wykrył obecność atmosfery 191 00:23:19,760 --> 00:23:23,600 na pozasłonecznej planecie i częściowo określił jej składniki. 192 00:23:23,600 --> 00:23:33,400 Pewnego dnia, pomiary składu chemicznego atmosfer planet pozasłonecznych 193 00:23:33,400 --> 00:23:37,400 pozwolą nam odnaleźć ślady życia poza Ziemią. Wszystkie żywe organizmy muszą oddychać, 194 00:23:37,400 --> 00:23:42,400 a to zmienia skład atmosfery w sposób, który można wykryć. 195 00:23:42,400 --> 00:23:50,520 Astronomowie wierzą, że istnieje wiele systemów planetarnych podobnych do naszego, 196 00:23:52,080 --> 00:23:59,600 orbitujących wokół wielu gwiazd Galaktyki. 197 00:24:18,520 --> 00:24:23,680 Narodziny, życie, śmierć i odrodzenie gwiazd następuje w niekończącym się cyklu, w którym gwiazdy, 198 00:24:23,680 --> 00:24:26,360 narodzone z gazu i pyłu, świecą przez miliony lub miliardy lat, 199 00:24:26,360 --> 00:24:30,880 umierają i powracają jako gaz i pył, z których formują się nowe pokolenia gwiazd. 200 00:24:35,160 --> 00:24:37,360 Planety i niezbędne dla życia związki chemiczne, są produktami ubocznymi tego bezustannego procesu. 201 00:24:37,360 --> 00:24:43,920 W ogromnej przestrzeni Wszechświata trwa wieczny cykl narodzin i śmierci… 202 00:24:43,920 --> 00:24:47,760 ŻYCIE GWIAZD 203 00:24:47,760 --> 00:24:54,120 Nasze Słońce, to ważne źródło energii dla życia na Ziemi, jest gwiazdą. 204 00:24:54,120 --> 00:24:57,640 Zupełnie zwykłą gwiazdą, 205 00:24:57,640 --> 00:25:05,320 podobną miliardom innych gwiazd w naszej Galaktyce. 206 00:25:05,320 --> 00:25:08,800 Gwiazda jest po prostu kulą gorącego gazu. 207 00:25:08,800 --> 00:25:15,240 Powstaje na skutek sprężenia chmury gazu i przez całe swe życie stopniowo uwalnia zgromadzoną energię, 208 00:25:15,240 --> 00:25:24,200 ponieważ w jej centrum bezustannie zachodzi łańcuch reakcji jądrowych. 209 00:25:26,120 --> 00:25:30,040 Jest to synteza jądrowa. W większości gwiazd następuje proces łączenia jąder wodoru w hel 210 00:25:30,040 --> 00:25:34,440 - ten sam proces, który napędza niszczącą bombę wodorową. 211 00:25:34,440 --> 00:25:39,000 Gwiazdy są jądrowymi fabrykami, które w szeregu reakcji syntezy przetwarzają lżejsze pierwiastki w cięższe. 212 00:25:39,000 --> 00:25:43,200 Świecą one dopóki nie zużyją całego zapasu paliwa. 213 00:25:43,200 --> 00:25:49,800 Oto życie gwiazdy: spokojny początek i powolna ewolucja aż do czasami gwałtownego końca. 214 00:25:49,800 --> 00:25:52,760 Skąd możemy być pewni takiego scenariusza, jeśli typowa gwiazda, jak nasze Słońce, żyje miliardy lat? 215 00:25:52,760 --> 00:25:56,680 By zbadać cykl życia danego organizmu na Ziemi, 216 00:25:56,680 --> 00:26:00,160 nie musimy śledzić całego życia indywidualnego okazu. 217 00:26:00,160 --> 00:26:03,160 Zamiast tego, możemy obserwować jednocześnie wiele takich organizmów. 218 00:26:03,160 --> 00:26:08,160 Pokaże nam to różne fazy życia jednego osobnika. 219 00:26:08,160 --> 00:26:10,040 Na przykład, każda scena życia człowieka jest migawką ludzkiego doświadczenia. 220 00:26:10,040 --> 00:26:15,440 Sprawdza się to także w przypadku gwiazd... 221 00:26:15,440 --> 00:26:17,520 Gwiazdy żyją i umierają przez miliony, albo nawet miliardy lat. 222 00:26:17,520 --> 00:26:22,920 Nawet najbardziej rozrzutne gwiazdy żyją, co najmniej jeden milion lat 223 00:26:22,920 --> 00:26:26,400 - dłużej niż cała historia ludzkości! 224 00:26:39,840 --> 00:26:46,160 Niezwykłym jest to, że jesteśmy w stanie wyśledzić wiekowe zmiany występujące w poszczególnych gwiazdach. 225 00:26:46,160 --> 00:26:50,760 By dowiedzieć się więcej o gwiazdach, 226 00:26:50,760 --> 00:26:56,960 musimy wziąć próbki różnych gwiazd w każdej fazie życia i złożyć to razem 227 00:26:56,960 --> 00:27:09,320 w pełen cykl od narodzin do śmierci. 228 00:27:49,560 --> 00:27:53,320 Zdjęcia Hubble'a udokumentowały narodziny gwiazd i dostarczały wiele, 229 00:27:53,320 --> 00:27:57,840 zadziwiających obrazów bogatych w barwne szczegóły. 230 00:27:57,840 --> 00:28:02,000 Narodziny gwiazd w sąsiednim gwiezdnym "oddziale położniczym" mogą być użyte w charakterze machiny czasu 231 00:28:08,280 --> 00:28:12,840 odtwarzającej wydarzenia, które uformowały nasz Układ Słoneczny. 232 00:28:12,840 --> 00:28:16,840 Hubble często musiał ciężko pracować dla zdobycia tych informacji. Wiedza o naszej genezie 233 00:28:24,000 --> 00:28:28,160 ukryta jest za zasłoną delikatnie świecących, bogatych w pył obłoków molekularnych, gdzie powstają gwiazdy. 234 00:28:28,160 --> 00:28:33,240 Teraz także gdzieś we Wszechświecie formują się gwiazdy. 235 00:28:33,240 --> 00:28:38,280 Ogromne rozświetlone filary zapylonego gazowego wodoru stanowią ich kolebki, 236 00:28:38,280 --> 00:28:45,800 wygrzewające się w świetle pobliskich, niedawno utworzonych gwiazd. 237 00:28:51,560 --> 00:28:56,680 Zdolność Hubble'a do obserwacji w podczerwieni pozwala przeniknąć pył i gaz, 238 00:28:56,680 --> 00:29:01,040 dzięki temu po raz pierwszy zobaczyliśmy nowo narodzone gwiazdy. 239 00:29:01,040 --> 00:29:10,080 Jednym z najbardziej ekscytujących odkryć Hubble'a była obserwacja dysków pyłowych, 240 00:29:16,640 --> 00:29:19,840 otaczających niektóre z nowo narodzonych gwiazd, znajdujących się głęboko wewnątrz Mgławicy Oriona. 241 00:29:19,840 --> 00:29:25,200 Rzeczywiście, widzimy tutaj powstawanie nowych układów słonecznych, tak mogą uformować się planety. 242 00:29:25,200 --> 00:29:29,800 Podobnie wyglądał nasz własny Układ Słoneczny cztery i pół miliarda lat temu. 243 00:29:34,800 --> 00:29:41,120 W pierwszych etapach życia, gwiazda magazynuje gaz pochodzący z pierwotnego obłoku. 244 00:29:41,120 --> 00:29:46,280 Materiał spadający na gwiazdę tworzy bąble albo nawet strumienie, 245 00:29:52,360 --> 00:29:57,440 kiedy jest ogrzany i płynie wzdłuż trajektorii, biegnących ku osi obrotu gwiazdy. 246 00:29:59,120 --> 00:30:08,000 Często z jednej chmury gazu i pyłu rodzi się wiele gwiazd. 247 00:30:08,000 --> 00:30:15,720 Niektóre mogą pozostać na zawsze razem, ewoluując w tym samym tempie, 248 00:30:15,720 --> 00:30:19,600 jak przyjaciele z dzieciństwa, którzy przyjaźnią się całe życie. 249 00:30:19,600 --> 00:30:28,120 Gwiazdy w tej gromadzie mają ten sam wiek, ale mają różne masy. 250 00:30:29,520 --> 00:30:33,520 I dlatego ich losy będą bardzo różne. 251 00:30:33,520 --> 00:30:39,760 Ludzkie istnienie jest mgnieniem oka w porównaniu z życiem gwiazdy. 252 00:30:39,760 --> 00:30:46,000 Więc obserwacja przejścia między różnymi stadiami życia gwiazdy, może zdarzyć się tylko przez szczęśliwy zbieg okoliczności. 253 00:30:46,000 --> 00:30:51,680 W ciągu piętnastu lat, Hubble pozwolił nam zaobserwować, kilka starzejących się gwiazd czasie rzeczywistym. 254 00:30:51,680 --> 00:30:59,520 Teleskop zarejestrował sceny, które pozwoliły nam zobaczyć, 255 00:30:59,520 --> 00:31:03,680 jak niektóre z gwiazd zmieniały swą postać w "minutowej" skali astronomicznego czasu. 256 00:31:03,680 --> 00:31:08,520 Gwiazdy o największych masach kończą swój żywot w gwałtowny sposób, 257 00:31:08,520 --> 00:31:15,760 unicestwiając się w gigantycznych gwiezdnych eksplozjach, znanych jako supernowe. 258 00:31:15,760 --> 00:31:25,040 Przez kilka wspaniałych miesięcy, gwiazda taka staje się jednym z najjaśniejszych obiektów w całym Wszechświecie, 259 00:31:27,160 --> 00:31:30,640 zaćmiewając wszystkie gwiazdy swej macierzystej galaktyki. 260 00:31:30,640 --> 00:31:36,120 Od roku 1990, HST oglądał, jak rozwijał się dramat supernowej 1987A, 261 00:31:36,120 --> 00:31:43,120 najbliżej nas eksplodującej gwiazdy w czasach nowożytnych. 262 00:31:43,120 --> 00:31:48,680 Teleskop monitorując pierścień gazu otaczający wybuch supernowej, 263 00:31:48,680 --> 00:31:54,080 zaobserwował pojawienie się jasnych plam, przypominających kamienie szlachetne w naszyjniku. 264 00:31:54,080 --> 00:31:58,640 Te kosmiczne "perły" są rozświetlane przez ponaddźwiękowe fale uderzeniowe, uwolnione podczas eksplozji gwiazdy. 265 00:31:58,640 --> 00:32:02,040 Szczątki eksplodującej gwiazdy mogą skrywać ciekawe obiekty. 266 00:32:02,040 --> 00:32:05,800 Hubble sondował tajemnicze serce Mgławicy Krab, pozostałość po supernowej, 267 00:32:05,800 --> 00:32:10,240 opisanej przez chińskich astronomów w 1054 roku i ujawnił jego dynamiczne centrum. 268 00:32:10,240 --> 00:32:14,280 Najgłębszy obszar tej mgławicy skrywa szczególny rodzaj gwiazdy, pulsar. 269 00:32:14,280 --> 00:32:18,600 Niczym latarnia morska, pulsar obracając się, emituje snop światła i energii 270 00:32:18,600 --> 00:32:22,320 i pobudza do świecenia otaczającą go ogromną mgławicę pyłu i gazu. 271 00:32:22,320 --> 00:32:29,320 Jednakże, nie wszystkie gwiazdy kończą życie tak gwałtownie. 272 00:32:29,320 --> 00:32:34,080 Gwiazdy podobne Słońcu - stygną, kiedy zużyją cały zapas wodoru. 273 00:32:35,880 --> 00:32:44,880 Centrum gwiazdy zapada się i zapalane są cięższe pierwiastki, 274 00:32:44,880 --> 00:32:50,120 powodując, że zewnętrzne warstwy, rozszerzają się i powoli uciekają w przestrzeń. 275 00:32:50,120 --> 00:32:54,320 Gwiazda w tej fazie życia to "czerwony olbrzym ". 276 00:32:54,320 --> 00:32:59,720 Nasze Słońce stanie się "czerwonym olbrzymem" za 4 do 5 miliardów lat. 277 00:32:59,720 --> 00:33:05,360 Rozrośnie się wówczas na tyle, że połknie Merkurego, Wenus a także naszą planetę. 278 00:33:07,000 --> 00:33:09,440 Ale to jeszcze nie koniec. Gwiazdy tego typu mogą przybrać niezwykłą formę … 279 00:33:09,440 --> 00:33:14,200 Zanim wyzioną ducha, gwiazdy podobne Słońcu odgrywają jeszcze jedną rolę. 280 00:33:14,200 --> 00:33:17,520 W końcowych etapach syntezy jądrowej, gwiezdne wiatry 281 00:33:17,520 --> 00:33:24,920 powodują rozdęcie czerwonego olbrzyma do ogromnej wielkości. 282 00:33:32,120 --> 00:33:36,920 Podczas tej ekspansji, z wnętrza gazowej otoczki wyłania się centrum gwiazdy, 283 00:33:36,920 --> 00:33:44,840 jego silne światło ultrafioletowe pobudza lotną otoczkę do świecenia. 284 00:33:44,840 --> 00:33:51,720 Ponieważ w czasach wczesnych obserwacji teleskopowych, 285 00:34:13,000 --> 00:34:18,080 te zdumiewające obiekty przypominały astronomom tarcze planet, 286 00:34:18,080 --> 00:34:24,160 nazwano je mgławicami planetarnymi. 287 00:34:24,160 --> 00:34:32,280 Wspaniałe obrazy Hubble'a pokazują mgławice planetarne przypominające egzotyczne motyle: trudno znaleźć dwie jednakowe. 288 00:34:32,280 --> 00:34:38,000 Kolekcja olśniewających zdjęć mgławic planetarnych zebrana przez Hubble'a ukazuje intrygujące, zawiłe, 289 00:34:38,000 --> 00:34:44,320 świetliste wzory: wiatraczki, wirujące strugi, eleganckie kształty pucharu, 290 00:34:44,320 --> 00:34:50,320 beczki, a nawet kłęby spalin silnika rakietowego. 291 00:34:50,320 --> 00:34:54,920 Ze swą wyjątkową lokalizacją, ponad zniekształcającą obraz atmosferą, Hubble jest jedynym teleskopem, 292 00:34:54,920 --> 00:34:59,160 który może obserwować pełnię szczegółów tych zwiewnych otoczek ginących gwiazd. 293 00:34:59,160 --> 00:35:03,040 Przeglądamy obrazy zarejestrowane przez Hubble'a w latach od 1994 do 2002. 294 00:35:08,720 --> 00:35:15,600 Jedną z największych zagadek w nowoczesnej astrofizyce jest - jak symetryczna, 295 00:35:15,600 --> 00:35:20,920 sferyczna kula gazu, taka jak Słońce, może dać początek tym skomplikowanym strukturom! 296 00:35:20,920 --> 00:35:27,560 Niektóre mgławice planetarne wyglądają jak ogrodowy spryskiwacz tworzący strugi gazu, 297 00:35:27,560 --> 00:35:33,760 wypływające w przeciwnych kierunkach. 298 00:35:33,760 --> 00:35:36,600 … Czy te zdumiewające wzory mogły zostać wyrzeźbione przez pole magnetyczne 299 00:35:36,600 --> 00:35:40,520 gwiazdy towarzysza, które skupia emitowany gaz w strugi? 300 00:35:40,520 --> 00:35:47,520 Jakakolwiek jest ich przyczyna, w przeciągu dziesięciu tysięcy lat, te przelotne kosmiczne kwiaty rozpraszają się w przestrzeni. 301 00:35:47,520 --> 00:35:54,800 Podobnie jak prawdziwe kwiaty użyźniając swe otoczenie produktami swego rozkładu, 302 00:35:54,800 --> 00:36:00,360 pierwiastki chemiczne wyprodukowane wewnątrz gwiazdy, podczas jej życia, zostają rozproszone przez mgławicę planetarną 303 00:36:00,360 --> 00:36:06,600 wzbogacając przestrzeń dookoła i dostarczając surowca dla nowych pokoleń gwiazd, 304 00:36:06,600 --> 00:36:17,000 planet i prawdopodobnie również dla życia. 305 00:36:33,640 --> 00:36:38,800 Ponieważ znikają one tak szybko w kosmicznej skali czasu, 306 00:36:38,800 --> 00:36:46,040 w każdym momencie w naszej Drodze Mlecznej nie ma nigdy więcej niż około 15 tys. mgławic planetarnych. 307 00:36:46,040 --> 00:36:53,080 Trwalszym pomnikiem martwej gwiazdy, jest małe serce, które po niej pozostaje. 308 00:36:53,080 --> 00:36:59,120 Ten wyjątkowo gęsty obiekt, o rozmiarach Ziemi, zwany białym karłem, 309 00:36:59,120 --> 00:37:05,240 resztę wieczności spędzi stygnąc, wypromieniowując stopniowo zgromadzone ciepło, 310 00:37:05,240 --> 00:37:10,240 aby wreszcie po miliardach lat, osiągnąć temperaturę otaczającej przestrzeni -270 stopni Celsjusza. 311 00:37:29,000 --> 00:37:35,120 KATASTROFY KOSMICZNE 312 00:37:36,640 --> 00:37:43,080 Żyjemy wewnątrz ogromnego gwiezdnego systemu - galaktyki, znanej jako Droga Mleczna. 313 00:37:43,080 --> 00:37:45,160 Widziana od zewnątrz Droga Mleczna składa się z jasnego centrum otoczonego przez długie, spiralne ramiona. 314 00:37:45,160 --> 00:37:52,680 Cały ten układ powoli obraca się. Między gwiazdami są ogromne ilości gazu i pyłu 315 00:37:53,680 --> 00:38:00,360 - które możemy zobaczyć - i pewnej nieznanej materii zwanej "Ciemną Materią", która jest niewidoczna. 316 00:38:00,360 --> 00:38:08,400 Daleko od centrum, w jednym z ramion, na peryferiach Drogi Mlecznej, 317 00:38:08,560 --> 00:38:16,000 znajduje się mały gwiezdny system, nasz dom, Układ Słoneczny. 318 00:38:27,160 --> 00:38:31,800 Kiedy w pogodną noc spoglądamy na niebo, możemy dostrzec kilka tysięcy najbliższych nam gwiazd. 319 00:38:31,840 --> 00:38:37,280 Mamy trudności, by widzieć dalej niż tysiące lat świetlnych z powodu pyłu, który przesłania przestrzeń 320 00:38:40,120 --> 00:38:46,400 i tłumi światło odległych gwiazd. 321 00:38:46,400 --> 00:38:51,520 A więc bez teleskopu możemy jedynie widzieć, niewielki fragment szerokiej na 100 tys. lat świetlnych Drogi Mlecznej. 322 00:38:53,960 --> 00:39:00,680 Droga Mleczna zawiera kilkaset miliardów gwiazd, wiele podobnych naszemu Słońcu!! 323 00:39:01,360 --> 00:39:07,000 Chociaż kilkaset tysięcy milionów jest prawie niewyobrażalną liczbą, jest to dopiero początek. 324 00:39:07,000 --> 00:39:10,440 Astronomowie wierzą, że we Wszechświecie istnieje więcej niż sto miliardów galaktyk. Jak wiele gwiazd daje to w sumie? 325 00:39:30,920 --> 00:39:34,880 W garści piasku z łatwością mieści się 50 tys. pojedynczych ziaren piasku. Mimo to, na całej plaży 326 00:39:34,880 --> 00:39:39,000 jest zaledwie tyle ziaren piasku, by reprezentować każdą gwiazdę w Drodze Mlecznej. 327 00:39:39,000 --> 00:39:44,080 We Wszechświecie jest tyle gwiazd ile ziaren piasku 328 00:39:44,880 --> 00:39:47,000 na wszystkich plażach całej Ziemi. 329 00:39:47,000 --> 00:39:53,160 Weźmy ziarno piasku, o rozmiarze 1 mm i umieśćmy go tutaj, by reprezentowało wielkość Słońca. 330 00:40:01,920 --> 00:40:05,880 W tej skali najbliższa gwiazda byłaby odległa o prawie 30 kilometrów 331 00:40:05,880 --> 00:40:12,920 - spacer do niej zająłby nam cały dzień. 332 00:40:12,920 --> 00:40:20,640 Tak, galaktyki są głównie dużymi zbiorami pustki. 333 00:40:20,640 --> 00:40:23,400 Jeśli potrafilibyśmy ścisnąć razem wszystkie gwiazdy Drogi Mlecznej, 334 00:40:23,400 --> 00:40:28,000 to z łatwością zmieściłyby się w przestrzeni między naszym Słońcem a najbliższą gwiazdą, 335 00:40:28,800 --> 00:40:35,000 zajęłyby niewielką jej część. Aby całkowicie wypełnić tę objętość, 336 00:40:35,000 --> 00:40:42,320 musielibyśmy zapakować tam wszystkie gwiazdy, wszystkich galaktyk całego Wszechświata!! 337 00:41:26,520 --> 00:41:32,840 Kiedy patrzymy na nocne niebo, Wszechświat wydaje się nieruchomy. 338 00:41:32,840 --> 00:41:40,880 Jest tak, ponieważ czas naszego życia to maleńka kropelka we wszechświatowym oceanie czasu. 339 00:41:40,880 --> 00:41:51,920 Naprawdę Wszechświat jest w nieustannym ruchu. Musielibyśmy patrzeć znacznie dłużej niż trwa ludzkie życie, 340 00:42:08,640 --> 00:42:14,200 aby spostrzec ten ruch. 341 00:42:14,200 --> 00:42:17,520 Dysponując wystarczającym czasem, zobaczylibyśmy jak gwiazdy i galaktyki poruszają się. 342 00:42:17,520 --> 00:42:22,720 Gwiazdy obiegają centrum Drogi Mlecznej, a galaktyki przyciągają się wzajemnie dzięki grawitacji. 343 00:42:22,720 --> 00:42:28,800 Czasami nawet się zderzają. Hubble zaobserwował liczne galaktyki rozbijające się w zderzeniach. 344 00:42:28,800 --> 00:42:34,560 Jak majestatyczne okręty w głębinach nocy, galaktyki mogą zbliżyć się tak bardzo, że 345 00:42:34,560 --> 00:42:39,160 wzajemne grawitacyjne oddziaływanie zaczyna modelować ich kształty, 346 00:42:39,160 --> 00:42:46,720 w końcu nieodwracalnie, zlewają się razem. Jest to gigantyczny kosmiczny taniec, którego choreografem jest grawitacja. 347 00:42:46,720 --> 00:42:51,920 Kiedy dwie galaktyki zderzają się, nie przypomina to wypadku samochodowego albo zderzenia kul bilardowych, 348 00:42:51,920 --> 00:42:56,400 jest to raczej podobne do splatania twoich palców. 349 00:42:56,400 --> 00:43:01,240 Większość gwiazd w galaktykach przejdzie nietknięta przez tę kolizję. 350 00:43:03,640 --> 00:43:07,760 W najgorszym razie, grawitacja wyrzuci je, wraz z gazem i pyłem tworząc długie strugi 351 00:43:07,760 --> 00:43:15,800 rozciągające się na setki albo więcej tysięcy lat świetlnych. Dwie galaktyki, 352 00:43:19,720 --> 00:43:25,240 złapane w pułapkę, śmiertelnego grawitacyjnego objęcia, będą obiegały się nawzajem, 353 00:43:25,240 --> 00:43:31,320 wyrzucając coraz więcej gazu i gwiazd. Wreszcie, po setkach milionów lat, 354 00:43:31,320 --> 00:43:34,040 obie galaktyki zleją się w jedną, połączoną galaktykę. 355 00:43:34,040 --> 00:43:40,360 Uważa się, że wiele dzisiejszych galaktyk, włączając Drogę Mleczną, 356 00:43:40,360 --> 00:43:45,920 powstało w wyniku połączenia się mniejszych galaktyk, zderzających się przez miliardy lat. 357 00:43:45,920 --> 00:43:50,160 Kolosalne i gwałtowne oddziaływanie między galaktykami, 358 00:43:50,160 --> 00:43:55,520 wywołuje przypominający fajerwerk proces formowania gwiazd z dużych obłoków gazu, tworząc wspaniałe gwiezdne grona. 359 00:43:56,200 --> 00:44:00,680 Droga Mleczna jest na kolizyjnym kursie z najbliższą nam dużą galaktyką w Andromedzie. 360 00:44:01,880 --> 00:44:05,440 Galaktyki te zbliżają się do siebie z prędkością prawie 500 tys. km/godz. i po 3 miliardach lat, 361 00:44:05,440 --> 00:44:13,640 zderzą się czołowo. 362 00:44:32,600 --> 00:44:40,960 Kolizja doprowadzi do wspaniałego połączenia obu galaktyk, 363 00:44:40,960 --> 00:44:45,880 po którym Droga Mleczna już nie będzie przypominać znanej nam galaktyki spiralnej. 364 00:44:45,880 --> 00:44:50,880 Zamiast tego rozbuduje się do ogromnej galaktyki eliptycznej, 365 00:44:50,880 --> 00:44:54,120 zawierającej wszystkie jej własne gwiazdy, a także wszystkie gwiazdy galaktyki w Andromedzie. 366 00:44:54,120 --> 00:44:59,840 Widziany z Ziemi obraz kolizji, przypominać będzie coś takiego. 367 00:45:05,320 --> 00:45:07,280 Ale nie zdarzy się to jeszcze przez bardzo długi czas, 368 00:45:07,760 --> 00:45:10,960 wszędzie dookoła nas działają siły natury, nawet kiedy ich nie widzimy … 369 00:45:11,240 --> 00:45:13,680 KOSMICZNE POTWORY 370 00:45:15,040 --> 00:45:19,960 Czarne dziury to zagadkowe obiekty we Wszechświecie; pochłaniają wszystko co napotkają, niczego nie emitując. 371 00:45:20,880 --> 00:45:25,320 Dla astronomów, wnętrze czarnej dziury pozostaje zupełnie nieznane. 372 00:45:25,880 --> 00:45:27,680 Żadna informacja nie może pokonać olbrzymiego pola grawitacyjnego czarnej dziury 373 00:45:28,960 --> 00:45:34,000 i nie ma sposobu by dowiedzieć się, co tam się dzieje. 374 00:45:35,680 --> 00:45:37,880 Nie ucieknie z niej nawet światło. Skąd zatem wiemy że istnieją? 375 00:45:38,880 --> 00:45:45,680 Samych czarnych dziur bezpośrednio obserwować nie można. 376 00:45:49,440 --> 00:45:54,040 Jednakże astronomowie mogą badać pośrednie efekty ich obecności, 377 00:45:54,040 --> 00:45:58,200 ponieważ to czego czarne dziury mają w nadmiarze, to grawitacja. 378 00:45:58,200 --> 00:46:04,800 Wysoka rozdzielczość teleskopu Hubble'a ujawniła dramatyczny wpływ czarnych dziur na ich otoczenie. 379 00:46:04,800 --> 00:46:12,000 I to nie tylko grawitacyjny. Astronomowie odkryli, że gdy materia wokół czarnej dziury 380 00:46:12,000 --> 00:46:17,040 jest dostatecznie gęsta, zaczyna wydawać dźwięki niczym dzwon. 381 00:46:17,040 --> 00:46:22,040 Oto rzeczywisty ton wydawany przez czarną dziurę położoną 250 milionów lat świetlnych od Ziemi. 382 00:46:22,040 --> 00:46:29,440 Dźwięk rozlegał się w dysku otaczającym czarną dziurę, a jego wysokość została zmieniona tak, 383 00:46:33,440 --> 00:46:38,000 aby wpadał w zasięg słyszalności ludzkiego ucha. W rzeczywistości to bemol, 57 oktaw poniżej środkowego C. 384 00:46:38,000 --> 00:46:45,880 Astronomowie sądzą, że czarne dziury to osobliwości - po prostu punkty w przestrzeni kosmicznej. 385 00:46:45,880 --> 00:46:53,080 Żadnej rozmiaru, żadnej objętości, za to nieskończenie gęste! 386 00:46:53,080 --> 00:46:56,920 Czarne dziury mogą powstawać podczas końcowego zapadania się masywnej gwiazdy, kilka razy cięższej od Słońca. 387 00:46:56,920 --> 00:47:01,320 Gwiezdne pozostałości po kolapsie stają się tak ciężkie, że nie ma w przyrodzie siły, 388 00:47:01,320 --> 00:47:05,880 która mogłaby powstrzymać zapadanie do nieskończenie małej objętości. 389 00:47:05,880 --> 00:47:11,000 Wydawałoby się, że po tym zapadnięciu się w nicość materia znika, 390 00:47:20,600 --> 00:47:23,760 ta jednak ciągle przyciąga z olbrzymią siłą gwiazdy i wszystko co się w jej pobliżu pojawi. 391 00:47:23,760 --> 00:47:29,520 Każda czarna dziura posiada swój punkt bez powrotu, nazwano go "horyzontem zdarzeń". 392 00:47:29,520 --> 00:47:38,120 Jeśli coś, dajmy na to gwiazda przekroczy go, nigdy już jej nie ujrzymy. 393 00:47:38,120 --> 00:47:42,800 Jej droga ku horyzontowi zdarzeń wiedzie po spirali zbliżającej się do czarnej dziury. 394 00:47:42,800 --> 00:47:46,960 Gdy gwiazda podąży ku czarnej dziurze, 395 00:47:46,960 --> 00:47:54,000 części zwrócone ku niej doznają silniejszego przyciągania niż reszta gwiazdy, 396 00:48:05,560 --> 00:48:10,600 które rozciąga i wsysa je ku czarnej dziurze, aż… 397 00:48:10,600 --> 00:48:18,240 olbrzymie siły przypływowe rozrywają ją na kawałki. 398 00:48:18,240 --> 00:48:25,560 Obiekty te posiadają również inne, zadziwiające własności. 399 00:48:25,560 --> 00:48:29,520 Zakrzywiają czasoprzestrzeń, zmieniając i wydłużając bieg czasu. 400 00:48:35,600 --> 00:48:39,440 Wszystkie masywne ciała zmieniają strukturę czasu i przestrzeni, ale czarne dziury czynią to w stopniu niewiarygodnym. 401 00:48:39,440 --> 00:48:42,880 Według słynnej, ogólnej teorii względności Einsteina 402 00:48:42,880 --> 00:48:50,000 nieustraszony podróżnik, który dotarł do horyzontu zdarzeń 403 00:48:50,000 --> 00:48:57,600 i nie dał się dalej wciągnąć, po powrocie z wyprawy będzie młodszy od rówieśników. 404 00:48:59,880 --> 00:49:06,400 Najbardziej osobliwymi obiektami, o jakich spekulują astronomowie są tunele czasoprzestrzenne, 405 00:49:06,400 --> 00:49:10,520 prowadzące z jednego punktu Wszechświata do drugiego. 406 00:49:10,520 --> 00:49:15,120 Jeżeli w ogóle istnieją, to może któregoś dnia umożliwią podróże szybsze 407 00:49:15,120 --> 00:49:20,160 niż to czyni światło w normalnej przestrzeni. 408 00:49:21,520 --> 00:49:28,240 Hubble pokazał, że najprawdopodobniej czarne dziury znajdują się w centrach wszystkich galaktyk. 409 00:49:28,240 --> 00:49:35,960 Jedna z nich spoczywa w środku Drogi Mlecznej. Wielka, supermasywna 410 00:49:35,960 --> 00:49:41,080 czarna dziura, kilka milionów razy cięższa od tych, które powstają ze zwykłych gwiazd, 411 00:49:41,080 --> 00:49:49,080 mogłaby powstać z połączenia się wielkiej ilości powstałych wcześniej gwiazdowych czarnych dziur. 412 00:49:50,760 --> 00:49:55,680 Gdy zderzają się dwie galaktyki, to ich centralne czarne dziury rozpoczynają przedziwny taniec. 413 00:49:55,680 --> 00:49:57,760 Po tym jak galaktyki łączą się w jedną, 414 00:49:57,760 --> 00:50:04,080 ich czarne dziury jeszcze długo, przez setki milionów lat okrążają się nawzajem, 415 00:50:04,080 --> 00:50:08,360 aż w końcu zlewają się w jedną jeszcze masywniejszą. 416 00:50:08,360 --> 00:50:11,160 Końcowy proces jest tak gwałtowny i na tyle zmienia strukturę czasoprzestrzeni, 417 00:50:11,160 --> 00:50:15,960 że możemy go obserwować z Ziemi za pomocą teleskopów i satelitów łowiących fale grawitacyjne. 418 00:50:18,720 --> 00:50:22,120 W porównaniu z milionami lat łączenia się galaktyk, 419 00:50:22,120 --> 00:50:27,840 końcowy kataklizm w ich jądrach jest krótki, zatem szansa jego obserwacji niewielka. 420 00:50:27,840 --> 00:50:32,440 Jeszcze 50 lat temu Wszechświat wydawał się astronomom oazą spokoju. 421 00:50:32,440 --> 00:50:38,720 Okazało się to jednak dalekie od prawdy 422 00:50:39,400 --> 00:50:47,960 kosmosem targają gwałtowne zdarzenia: katastroficzne wybuchy supernowych, 423 00:50:47,960 --> 00:50:55,440 zderzenia galaktyk, a olbrzymie potoki energii 424 00:50:55,440 --> 00:51:02,360 wypływają z opadającej na czarną dziurę materii. 425 00:51:04,240 --> 00:51:08,800 Odkrycie kwazarów potwierdziło istnienie tego kosmicznego tygla. 426 00:51:08,800 --> 00:51:13,400 W ziemskich teleskopach kwazary wyglądają jak zwykłe gwiazdy. 427 00:51:13,400 --> 00:51:17,840 I tak je widzieli astronomowie nazywając je obiektami kwazigwiazdowymi. 428 00:51:17,840 --> 00:51:23,000 Lecz kwazary są znacznie jaśniejsze i znajdują się dalej niż gwiazdy. 429 00:51:23,000 --> 00:51:27,400 Zasilane energią czarnych dziur w ich centrach, świecą jaśniej niż 1000 normalnych galaktyk. 430 00:51:28,120 --> 00:51:32,000 Gwiazdy, które zbliżą się do kwazara wciągane są niczym woda do olbrzymiego kosmicznego leja. 431 00:51:32,000 --> 00:51:35,120 Otaczający gaz tworzy gęsty dysk, który podczas opadania na czarną dziurę, silnie się nagrzewa, 432 00:51:35,120 --> 00:51:40,360 a energia wypływa dwoma gigantycznymi strugami, prostopadłymi do dysku. 433 00:51:40,360 --> 00:51:42,960 Kwazary znaleziono w różnych typach galaktyk, niektóre z nich się właśnie się zderzają. 434 00:51:42,960 --> 00:51:47,080 Prawdopodobnie istnieje wiele mechanizmów rozbudzenia kwazarów, 435 00:51:47,080 --> 00:51:51,560 a zderzenia par galaktyk, przyspieszają ten proces. 436 00:51:53,560 --> 00:52:01,080 Hubble pokazał, że galaktyki wyglądające na normalne też mogą skrywać kwazary. 437 00:52:02,800 --> 00:52:06,280 Lecz kwazary to nie jedyne odkryte przez astronomów źródła wysokich energii. 438 00:52:06,280 --> 00:52:13,600 Niekiedy, niespodziewane odkrycia zdarzają się wtedy, gdy poszukujemy czegoś zupełnie innego. 439 00:52:13,600 --> 00:52:19,880 Odkrycia takie często zmieniały kierunki rozwoju astronomii. 440 00:52:19,880 --> 00:52:24,760 Błyski gamma zostały nieoczekiwanie odkryte w końcu lat 60 przez wojskowe satelity USA, 441 00:52:24,760 --> 00:52:31,280 które poszukiwały oznak radzieckich prób jądrowych. 442 00:52:32,880 --> 00:52:39,360 I zamiast znaleźć najsilniejsze wybuchy jakie ludziom udało się wywołać, 443 00:52:39,360 --> 00:52:47,520 znaleziono najsilniejsze, ale w całym Wszechświecie. 444 00:52:47,520 --> 00:52:52,080 Te zdumiewająco energetyczne błyski promieniowania gamma rejestruje się co najmniej raz dziennie z zupełnie przypadkowych kierunków. 445 00:52:53,120 --> 00:53:02,400 I chociaż trwają kilka sekund, to wydzielają taką energię, 446 00:53:08,760 --> 00:53:16,000 jak cała Droga Mleczna w ciągu kilku tysięcy lat. 447 00:53:16,000 --> 00:53:25,240 Oko ludzkie nie widzi promieni gamma i potrzeba specjalnych przyrządów do jego rejestracji. 448 00:53:34,000 --> 00:53:38,680 Przez 30 lat nikt nie wiedział jak powstają. 449 00:53:38,680 --> 00:53:44,000 Przypomina to obserwację pocisków promieniowania gamma wystrzeliwanych z nieznanej nam broni. 450 00:53:44,000 --> 00:53:49,120 Razem, z prawie wszystkimi teleskopami na Ziemi Hubble poszukiwał tej kosmicznej strzelby. 451 00:53:50,320 --> 00:53:55,520 Przeczesywał okolice gdzie obserwowano błyski, próbując znaleźć jakiś odpowiedni obiekt. 452 00:53:55,520 --> 00:54:04,240 Wszystkie te próby okazywały się daremne 453 00:54:23,000 --> 00:54:27,360 aż do roku 1999 kiedy to obserwacje Hubble'a pokazały, że te monstrualne wybuchy zachodzą w odległych galaktykach. 454 00:54:27,360 --> 00:54:33,440 Ich przyczyną może być wybuch przy końcowym kolapsie masywnej gwiazdy 455 00:54:35,560 --> 00:54:41,880 lub dramatyczne spotkanie dwóch bardzo gęstych obiektów: dwóch czarnych dziur lub czarnej dziury z gwiazdą neutronową. 456 00:54:41,880 --> 00:54:48,240 Czarne dziury to najbardziej egzotyczne obiekty we Wszechświecie. 457 00:54:50,120 --> 00:54:52,720 Działając na materię, przejawiają się w różnorodny sposób. 458 00:54:52,720 --> 00:54:58,880 Ich olbrzymie pole grawitacyjne potrafi zmienić bieg światła. 459 00:54:58,880 --> 00:55:04,480 Promienie świetlne przechodzące blisko czarnej dziury zakrzywiają się, 460 00:55:04,480 --> 00:55:10,560 tworząc naturalny teleskop, który może zajrzeć w kosmos dalej niż to wydawało się możliwym. 461 00:55:11,080 --> 00:55:18,240 ILUZJE SOCZEWKOWANIA GRAWITACYJNEGO 462 00:55:18,240 --> 00:55:25,040 Wędrowiec na pustyni widzi miraże, gdy światło z odległego obiektu załamuje się w rozgrzanym 463 00:55:25,280 --> 00:55:30,080 powietrzu, unoszącym się nad piaskami. Podobnie my możemy zobaczyć miraże na niebie. 464 00:55:30,080 --> 00:55:33,480 Miraże, które oglądamy przez współczesne teleskopy, takie jak teleskop Hubble'a, nie powstają w gorącym powietrzu, 465 00:55:34,960 --> 00:55:42,000 lecz w odległych gromadach galaktyk - ogromnych zagęszczeniach materii. 466 00:55:44,320 --> 00:55:47,920 Dawno temu ludzie sądzili, że Ziemia jest płaska. 467 00:55:48,600 --> 00:55:53,720 Można to zrozumieć - w codziennym życiu nie widzimy zakrzywienia powierzchni naszej planety. 468 00:55:54,320 --> 00:55:59,360 Przestrzeń także jest zakrzywiona i chociaż nie widzimy tego na rozgwieżdżonym niebie, 469 00:56:01,880 --> 00:56:06,080 to zakrzywienie przestrzeni wywołuje zjawiska, które można obserwować… 470 00:56:13,960 --> 00:56:16,920 Albert Einstein przewidział, że grawitacja zakrzywia przestrzeń i zaburza bieg promieni świetlnych, 471 00:56:23,000 --> 00:56:26,840 w podobny sposób zmarszczki na lustrze wody powodują powstanie świetlnych wzorków na piaszczystym dnie. 472 00:56:27,520 --> 00:56:29,240 Obraz odległej galaktyki może być zniekształcony i powiększony przez pole grawitacyjne 473 00:56:30,520 --> 00:56:34,920 masywnych gromad galaktyk, leżących na drodze promieni światła. 474 00:56:35,760 --> 00:56:40,080 Nazywamy to soczewkowaniem grawitacyjnym, bo mamy wrażenie, że patrzymy przez gigantyczne szkło powiększające. 475 00:56:40,080 --> 00:56:43,360 Zniekształcenie obrazu jakie powstaje po przejściu światła w pobliżu masywnych obiektów 476 00:56:43,360 --> 00:56:47,760 zależy od rodzaju 'soczewki'. Możemy zaobserwować rozmaite kształty odległych źródeł… 477 00:56:47,760 --> 00:56:53,000 …pierścień Einsteina - obraz jest powiększony i ściśnięty w kształt okręgu… 478 00:56:53,000 --> 00:56:56,000 …obrazy wielokrotne - jakby klony oryginalnej, dalekiej galaktyki… 479 00:57:13,160 --> 00:57:19,960 …albo obrazy wyciągnięte w kształty bananów, łuków. 480 00:57:19,960 --> 00:57:23,280 Einstein wiedział, że takie zjawiska występują we Wszechświecie, 481 00:57:37,440 --> 00:57:41,680 ale nie przypuszczał, że da się je zaobserwować z Ziemi. 482 00:57:41,680 --> 00:57:49,160 Niespodziewanie, jego teoria uzyskała obserwacyjne potwierdzenie już w 1919 roku. 483 00:58:06,160 --> 00:58:13,360 Podczas ekspedycji do Afryki na całkowite zaćmienie Słońca, 484 00:58:13,360 --> 00:58:18,760 kierowanej przez wybitnego astronoma brytyjskiego Arthura Eddingtona, 485 00:58:30,800 --> 00:58:34,040 obserwowano położenia gwiazd znajdujących się w pobliżu zakrytej tarczy słonecznej. 486 00:58:34,040 --> 00:58:40,440 Okazało się, że gwiazdy uległy lekkiemu przesunięciu, 487 00:58:40,440 --> 00:58:43,160 w porównaniu do ich 'normalnych' pozycji, gdy w pobliżu nie ma Słońca. 488 00:58:43,840 --> 00:58:48,120 Grawitacyjne zniekształcenia obrazów obiektów dalekiego Wszechświata możemy dziś obserwować z Ziemi przy pomocy 489 00:58:48,120 --> 00:58:52,120 najlepszych teleskopów albo z orbity przez 'sokolookiego' Hubble'a. 490 00:58:52,120 --> 00:58:56,720 HST po raz pierwszy ukazał nam szczegóły wewnątrz łuków Einsteina, 491 00:58:58,280 --> 00:59:04,760 zdradzając prawdziwą strukturę soczewkowanych obiektów. 492 00:59:04,760 --> 00:59:08,000 W 2003 r. astronomowie odkryli, że tajemnicze łuki widoczne na jednym ze zdjęć wykonanych przez teleskop Hubble'a, 493 00:59:08,000 --> 00:59:12,960 to największy, najjaśniejszy i najgorętszy we Wszechświecie rejon powstawania gwiazd. 494 00:59:13,680 --> 00:59:19,920 Tylko wyjątkowo masywne obiekty, np. gromady galaktyk, 495 00:59:19,920 --> 00:59:27,680 są w stanie zakrzywić przestrzeń w stopniu dostatecznym do wytworzenia grawitacyjnych miraży, 496 00:59:33,680 --> 00:59:40,120 - zauważalnych przez teleskop, nawet tak doskonały jak HST. 497 00:59:41,760 --> 00:59:46,840 Jak dotąd soczewkowanie grawitacyjne obserwujemy głównie wokół gromad galaktyk, 498 00:59:46,840 --> 00:59:51,160 skupiających setki, a nawet tysiące galaktyk. Przypuszcza się, 499 00:59:57,400 --> 01:00:03,040 że są to największe obiekty Wszechświata, związane wspólnym polem grawitacyjnym. 500 01:00:03,040 --> 01:00:08,240 Astronomowie wiedzą, że materia którą widzimy we Wszechświecie, jest niewielką częścią masy, jaka go wypełnia. 501 01:00:08,240 --> 01:00:14,320 Grawitacja pochodząca od widocznej materii, 502 01:00:33,400 --> 01:00:39,800 jest zbyt słaba, aby utrzymać w całości galaktyki czy gromady galaktyk. 503 01:00:39,800 --> 01:00:45,120 Ponieważ kształt grawitacyjnych miraży zależy od całkowitej masy soczewki grawitacyjnej, 504 01:00:45,960 --> 01:00:50,560 soczewkowanie grawitacyjne może służyć do 'ważenia' gromad oraz badania rozkładu ukrytej, ciemnej materii. 505 01:00:50,560 --> 01:00:55,200 Na doskonałych zdjęciach z Hubble'a bez trudu możemy zobaczyć łuki, będące mirażem odległej galaktyki. 506 01:00:55,200 --> 01:00:59,760 To zjawisko pozwala astronomom badać strukturę najdalszych galaktyk, 507 01:00:59,760 --> 01:01:04,280 zbyt odległych, by mogły być dostrzeżone nawet przez najsilniejsze teleskopy. 508 01:01:05,040 --> 01:01:09,680 Soczewki grawitacyjne pełnią rolę 'naturalnych teleskopów'. 509 01:01:09,680 --> 01:01:16,360 W 2004 r. przy pomocy tej metody na zdjęciu z Hubble'a, 510 01:01:16,360 --> 01:01:22,360 odkryto najdalszą galaktykę w znanej części Wszechświata. 511 01:01:22,360 --> 01:01:27,160 NARODZINY I ŚMIERĆ WSZECHŚWIATA 512 01:01:27,160 --> 01:01:33,560 Nic nie może poruszać się z prędkością większą niż światło w próżni, ale nawet prędkość światła nie jest nieskończona. 513 01:01:33,560 --> 01:01:39,960 Oznacza to, że potrzebny jest pewien czas, aby światło pokonało określoną odległość. 514 01:01:41,560 --> 01:01:47,120 Prędkość światła w próżni wynosi około 300 tys. km/s! 515 01:01:47,120 --> 01:01:54,760 300 tys. km to niemal odległość z Ziemi do Księżyca. 516 01:01:54,760 --> 01:01:58,320 Tak więc światło z Księżyca leci do nas ponad 1 sekundę. 517 01:02:05,080 --> 01:02:12,200 Patrząc na Księżyc widzimy go takim, jaki był ponad sekundę temu. 518 01:02:13,360 --> 01:02:18,480 Kto z nas nie rozmyślał o podróżach w czasie? 519 01:02:18,480 --> 01:02:22,280 Skończona prędkość światła umożliwia nam zaglądanie w przeszłość. 520 01:02:23,080 --> 01:02:28,160 Patrząc w niebo musimy zaczekać, aż światło z odległych światów dotrze do nas, 521 01:02:28,160 --> 01:02:35,240 i zdradzi, co tam się działo, gdy fotony ruszały w podróż. 522 01:02:36,280 --> 01:02:42,840 Silne teleskopy, jak HST, pozwalają nam penetrować przestrzeń i przeszłość tak daleko, jak nigdy dotąd. 523 01:02:42,840 --> 01:02:47,840 To co widzą kosmologowie jest wprost fantastyczne. 524 01:02:47,840 --> 01:02:52,760 W latach 20. ubiegłego wieku astronom Edwin Hubble odkrył, że większość galaktyk oddala się od nas 525 01:02:52,760 --> 01:02:57,080 z prędkością proporcjonalną do odległości. Im dalsza galaktyka, tym szybciej ucieka. 526 01:03:33,960 --> 01:03:38,640 Jest to efektem rozszerzania się Wszechświata, jego ekspansji. 527 01:03:38,640 --> 01:03:43,640 Ekspansja zaczęła się miliardy lat temu gigantyczną eksplozją zwaną Wielkim Wybuchem. 528 01:03:43,640 --> 01:03:47,240 Wyznaczenie prędkości ekspansji pozwala oszacować wiek i rozmiary Wszechświata. 529 01:03:48,360 --> 01:03:52,720 Tę prędkość nazywamy stałą Hubble'a. 530 01:03:52,720 --> 01:03:59,240 Wiek Wszechświata można ocenić 'odwracając' bieg czasu, ściskając Wszechświat 531 01:03:59,240 --> 01:04:04,000 - aż do uzyskania nieskończenie małego punktu, z którego się on narodził. 532 01:04:07,480 --> 01:04:11,720 Głównym celem naukowym projektantów teleskopu kosmicznego było wyznaczenie rozmiaru i wieku Wszechświata. 533 01:04:11,720 --> 01:04:14,080 „Key Project”- zadanie precyzyjnego wyznaczenia stałej Hubble'a powierzono, 534 01:04:14,080 --> 01:04:20,240 zespołowi astronomów, którzy przy pomocy teleskopu kosmicznego mieli obserwować 535 01:04:21,160 --> 01:04:23,960 cefeidy - gwiazdy zmienne, pełniące rolę „słupów milowych” we Wszechświecie. 536 01:04:25,400 --> 01:04:29,760 Cefeidy bardzo regularnie zmieniają swój blask. 537 01:04:29,760 --> 01:04:34,600 Okres zmian jest ściśle związany z właściwościami fizycznymi cefeidy, 538 01:04:34,600 --> 01:04:39,120 zależność ta pozwala dokładnie wyznaczyć odległość do gwiazdy. 539 01:04:40,920 --> 01:04:46,280 Z tej przyczyny cefeidy nazywa się również 'świecami standartowymi'. 540 01:04:46,280 --> 01:04:53,240 Cefeidy są traktowane jako pośredni etap przy mierzeniu odległości do supernowych, 541 01:04:55,680 --> 01:05:00,960 gwiazd znacznie jaśniejszych od cefeid, a więc widocznych z większych odległości. 542 01:05:00,960 --> 01:05:04,640 HST zmierzył zmiany jasności podczas wybuchów gwiazd supernowych znacznie dokładniej niż inne teleskopy, 543 01:05:04,640 --> 01:05:11,040 głównie dzięki swej niezwykłej zdolności rozdzielczej. 544 01:05:18,040 --> 01:05:23,240 Obrazy supernowych w teleskopach naziemnych są zakłócone światłem ich macierzystych galaktyk. 545 01:05:23,240 --> 01:05:27,960 Teleskop Hubble'a potrafi rozdzielić światło pochodzące z tych dwóch źródeł. 546 01:05:27,960 --> 01:05:33,880 Przy pomocy cefeid i supernowych sporządzono nową skalę odległości we Wszechświecie. 547 01:05:33,880 --> 01:05:41,080 Dzięki teleskopowi Hubble'a wyznaczono też z większą precyzją wiek Wszechświata: 548 01:05:43,040 --> 01:05:49,200 wynosi on około 14 miliardów lat. 549 01:05:49,200 --> 01:05:52,720 Przez lata astronomowie dyskutowali, czy ekspansja Wszechświata kiedyś się zatrzyma 550 01:05:52,720 --> 01:05:59,200 i Wszechświat zacznie się kurczyć, czy też będzie się rozszerzał wiecznie, coraz wolniej, i wolniej... 551 01:05:59,200 --> 01:06:09,840 Wykorzystując obserwacje odległych supernowych wykonane przez HST oraz najlepsze teleskopy naziemne 552 01:06:39,700 --> 01:06:43,820 wyznaczono odległości do najdalszych gwiazd. Analiza wyników doprowadziła do wniosku, 553 01:06:43,820 --> 01:06:48,020 że tempo ekspansji Wszechświata wcale nie maleje, a Wszechświat rozszerza się coraz szybciej!! 554 01:06:48,020 --> 01:06:56,300 Gdy wykorzystano HST do zbadania jak zmieniało się tempo ekspansji w czasie, 555 01:06:56,300 --> 01:07:00,940 okazało się niespodzianie, że w pierwszej połowie dziejów, 556 01:07:01,940 --> 01:07:10,220 tempo ekspansji malało. Potem pojawiła się jakaś tajemnicza siła, 557 01:07:13,980 --> 01:07:21,340 rodzaj antygrawitacji, która sprawiła, że prędkość ekspansji zaczęła wzrastać i trwa to do dzisiaj. 558 01:07:21,340 --> 01:07:28,140 Może to oznaczać, że czeka nas smutny los, ponieważ siła antygrawitacji 559 01:07:30,820 --> 01:07:35,620 staje się coraz potężniejsza i w przyszłości 560 01:07:35,900 --> 01:07:42,220 grawitacja może zostać pokonana, a Wszechświat wystrzeli z ogromnym przyspieszeniem, jak z katapulty. 561 01:07:43,020 --> 01:07:47,060 Materia, która go wypełnia zostanie wówczas rozerwana na atomy. 562 01:07:48,260 --> 01:07:55,940 KU KRAŃCOM CZASU 563 01:07:56,660 --> 01:07:59,140 Docierają do nas niezwykłe wiadomości z głębin Wszechświata. 564 01:07:59,140 --> 01:08:06,100 Tak jak geologowie kopią coraz głębiej, by znaleźć coraz starsze skamieniałości, 565 01:08:06,100 --> 01:08:13,660 będące świadkami coraz starszych epok, tak i astronomowie docierają do coraz starszych 'pokładów czasu', 566 01:08:15,980 --> 01:08:19,500 obserwując światło przychodzące od coraz dalszych obiektów. 567 01:08:19,580 --> 01:08:25,740 HST rozpoczął nową erę, którą można nazwać astroarcheologią, a narodziła się ona w Boże Narodzenie 1995 r… 568 01:08:25,780 --> 01:08:30,220 Poświęcenie 10 dni z rzędu, cennego czasu najdoskonalszego teleskopu świata, na to by wpatrywał się w jeden obszar nieba 569 01:08:30,820 --> 01:08:36,500 wydawało się dziwactwem. Tak myślało wielu astronomów, gdy w 1995 roku przystępowano do eksperymentu. 570 01:08:36,580 --> 01:08:39,780 Obserwacje Głębokiego Pola to długotrwałe ekspozycje wybranego fragmentu nieba. 571 01:08:41,540 --> 01:08:45,860 Ich celem było odkrycie najsłabszych obiektów poprzez kumulację słabego światła przez długi czas. 572 01:08:45,860 --> 01:08:51,020 Im głębiej (dłużej) prowadzimy obserwacje, tym słabsze obiekty wyłaniają się na obrazie. 573 01:08:54,500 --> 01:08:59,420 Ciała niebieskie mogą być ledwo widoczne albo dlatego, że słabo świecą, albo z powodu ich wielkiej odległości. 574 01:09:00,180 --> 01:09:07,940 "Kiedy składano propozycje tego eksperymentu, 575 01:09:09,420 --> 01:09:14,820 nikt nie wiedział czy i jakie rezultaty naukowe on przyniesie. 576 01:09:14,820 --> 01:09:17,700 Ale już pierwsze obrazy wywołały zachwyt! Na tym małym wycinku nieba zobaczyliśmy ponad 3 tysiące galaktyk." 577 01:09:20,380 --> 01:09:25,900 Obserwowany fragment nieba w Wielkiej Niedźwiedzicy, przy dyszlu Wielkiego Wozu, 578 01:09:26,100 --> 01:09:29,380 był starannie dobrany, tak aby był jak najbardziej pusty, by móc zajrzeć jak najdalej, 579 01:09:31,260 --> 01:09:34,540 by obiekty Drogi Mlecznej czy jakieś bliskie galaktyki nie przesłoniły głębin. 580 01:09:35,780 --> 01:09:41,060 Tysiące galaktyk widoczne na zdjęciu znajdują się na różnych etapach ewolucji 581 01:09:41,060 --> 01:09:48,140 i położone są wzdłuż 'korytarza' długiego na miliardy lat świetlnych. 582 01:09:48,140 --> 01:09:54,740 Porównanie różnych galaktyk na różnych etapach ich życia, 583 01:09:56,180 --> 01:10:00,260 pozwala astronomom badać ich ewolucję w czasie. 584 01:10:00,460 --> 01:10:06,860 Eksperyment Głębokiego Pola powtórzono później na niebie południowym. 585 01:10:06,980 --> 01:10:11,340 Oba odkryte pola, są jakby dziurkami od klucza, przez które podglądamy najstarsze obrazy Wszechświata. 586 01:10:19,420 --> 01:10:23,900 Niektóre ze sfotografowanych obiektów są tak słabe, że ujrzenie ich było równie trudne jak 587 01:10:23,980 --> 01:10:28,500 zobaczenie z Ziemi światła lampy błyskowej włączonej na Księżycu. 588 01:10:30,580 --> 01:10:35,900 "Można śmiało powiedzieć, że Głębokie Pole zapoczątkowało nową erę kosmologii obserwacyjnej. 589 01:10:35,980 --> 01:10:41,220 Poznaliśmy wygląd młodego Wszechświata". 590 01:10:41,260 --> 01:10:46,580 Głębokie Pole wskazało nowe kierunki badań współczesnej astronomii. 591 01:10:53,780 --> 01:11:01,780 Po odkryciu pierwszego Głębokiego Pola prawie wszystkie teleskopy zaczęły wpatrywać się w to miejsce, 592 01:11:01,780 --> 01:11:07,220 Współpraca wielu teleskopów o różnych parametrach i możliwościach, pracujących w różnych warunkach, 593 01:11:09,500 --> 01:11:16,260 obserwujących na różnych długościach fal, przyniosła nadspodziewanie interesujące wyniki. 594 01:11:16,260 --> 01:11:19,380 Uzyskaliśmy informacje o tempie procesów gwiazdotwórczych w różnych częściach Wszechświata. 595 01:11:22,780 --> 01:11:29,500 Niespodziewanie okazało się, że boom narodzin gwiazd wystąpił parę miliardów lat po Wielkim Wybuchu. 596 01:11:43,500 --> 01:11:47,380 Tworzyło się wtedy ponad 10 razy więcej gwiazd niż obecnie. 597 01:11:47,380 --> 01:11:54,460 Gdy odkryto te nieznane wcześniej krańce Wszechświata i jego wczesną historię, 598 01:11:58,100 --> 01:12:02,900 astronomowie spróbowali spojrzeć teleskopem Hubble'a jeszcze dalej w przeszłość. 599 01:12:04,900 --> 01:12:09,460 W latach 2003-2004 HST wykonywał najdłuższe w historii ekspozycje: 600 01:12:09,460 --> 01:12:14,180 Ultragłębokie Pole Hubble'a. W ciagu 28-dniowej ekspozycji, 601 01:12:15,180 --> 01:12:20,660 sięgnięto jeszcze dalej niż w głębokich przeglądach Pola Północnego i Południowego. 602 01:12:22,340 --> 01:12:24,180 Ultragłębokie Pole pokazało nam galaktyki wyłaniające się z tzw. "ciemnych wieków" 603 01:12:40,140 --> 01:12:46,140 - to czas krótko po powstaniu Wszechświata, nim pierwsze gwiazdy zaczęły rozświetlać zimny, ciemny Wszechświat. 604 01:12:46,140 --> 01:12:50,500 Po Wielkim Wybuchu, zanim powstały gwiazdy i galaktyki, szybko ekspandujący Wszechświat - 605 01:13:16,220 --> 01:13:22,700 był równomiernie wypełniony materią. 606 01:13:23,700 --> 01:13:29,500 W miarę upływu czasu, królowa wszystkich sił, grawitacja, powoli rozpoczynała panowanie. Powoli, lecz skutecznie… 607 01:13:29,580 --> 01:13:33,380 Pod wpływem przyciągania tajemniczej, ciemnej materii, 608 01:13:35,220 --> 01:13:41,060 małe obłoczki zwyczajnej materii zaczęły skupiać się w rejonach o podwyższonej gęstości. 609 01:13:41,060 --> 01:13:48,420 Panowała ciemność, żadna gwiazda nie rozświetlała przestrzeni. 610 01:13:48,420 --> 01:13:54,860 Tam, gdzie obłoki miały większą gęstość, materia była coraz silniej przyciągana, 611 01:13:54,860 --> 01:14:02,420 i rozpoczęła się rywalizacja między ekspansją przestrzeni a grawitacją. 612 01:14:02,420 --> 01:14:08,140 Tam, gdzie wygrała grawitacja, następował kolaps 613 01:14:08,140 --> 01:14:12,700 i rodziły się pierwsze gwiazdy i galaktyki. 614 01:14:14,660 --> 01:14:18,140 Tam, gdzie gęstość była największa, na skrzyżowaniach potężnych, sieciopodobnych struktur materii 615 01:14:18,140 --> 01:14:20,020 - powstawały najmasywniejsze znane skupiska materii: gromady galaktyk. 616 01:14:20,500 --> 01:14:25,100 Obraz Głębokich Pól wypełniają tysiące galaktyk o przeróżnych rozmiarach, kształtach i kolorach. 617 01:14:25,100 --> 01:14:31,060 Astronomowie przez długie lata będą badać miriady nowo odkrytych galaktyk, 618 01:14:31,500 --> 01:14:36,780 by zrozumieć jak powstały i jak zmieniały się od Wielkiego Wybuchu do dziś. 619 01:14:36,860 --> 01:14:41,580 W przeciwieństwie do dobrze znanych, klasycznych galaktyk spiralnych i eliptycznych, 620 01:14:41,580 --> 01:14:44,740 tu ujrzeliśmy całe ZOO galaktyk o nieregularnych kształtach; jedne przypominają wykałaczki, 621 01:14:47,180 --> 01:14:53,660 inne podobne są do bransoletek, jeszcze inne zdają się oddziaływać na siebie. 622 01:14:53,700 --> 01:15:00,060 Ich przedziwne kształty w niczym nie przypominają elegancji galaktyk spiralnych czy eliptycznych. 623 01:15:00,260 --> 01:15:07,940 Obrazy tych galaktyk są kroniką czasów, gdy Wszechświat był chaotyczny, 624 01:15:08,500 --> 01:15:14,700 gdy uporządkowanie i struktury dopiero zaczynały się pojawiać. 625 01:15:16,260 --> 01:15:22,500 Niezwykle ważną cechą teleskopu Hubble'a jest bogactwo przyrządów na jego pokładzie, 626 01:15:22,540 --> 01:15:26,980 dzięki temu w tym samym czasie prowadzone są różne obserwacje. 627 01:15:58,634 --> 01:16:05,674 Ultragłębokie Pole Hubble'a to w zasadzie dwa różne obrazy, uzyskane przez dwa przyrządy: 628 01:16:06,540 --> 01:16:14,180 kamerę ACS i instrument NICMOS, który widzi jeszcze dalej niż ACS. 629 01:16:17,187 --> 01:16:19,923 NICMOS rejestruje promieniowanie podczerwone, dlatego widzi najdalsze galaktyki;